Binnen organisaties kunnen we een tweetal archetypen onderscheiden: de ondernemer en de manager.
In de meeste organisaties is ‘zakelijkheid’ de norm. Nieuwe activiteiten worden gestuurd op basis van verwachte winst, productiviteit en efficiëntie. De opvatting is dat zaken continu moeten worden verbeterd. Een indicatie voor de verzakelijking van het bedrijfsleven is de feit dat directeuren steeds korter aanblijven. In de VS gaat een CEO gemiddeld 4 jaar mee, in Europa 2,8 jaar. Nederland en Japan spannen met 2,5 jaar de kroon. De mobilisatie in de echelons onder het topniveau is niet veel minder. Ongeveer een kwart onder de top wisselt elk jaar van baan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bedrijven zich steeds meer richten op resultaten op korte termijn. Dat is zichtbaar in de groeiende aandacht voor de koers van het aandeel en de kwartaalcijfers in plaats van de bedrijfsstrategie en de jaarcijfers. In new business planning wordt daardoor vaak de meeste aandacht gegeven aan investeringen die op korte termijn geld opleveren en de waarde van de onderneming direct opvijzelen.
Personen die sturen op zakelijkheid zijn meestal feitelijk, systematisch, realistisch, planmatig, analytisch en doelmatig. Centraal staat rationeel en meetbaar handelen. Zij zoeken zekerheid, controle en goedkeuring. Dit archetype noemen we de ‘manager’. Zij brengen ordening aan in complexe vraagstukken, zorgen ervoor dat plannen worden uitgevoerd en houden risico’s beheersbaar. Het managerstype is daarom essentieel in iedere organisatie. Een manager schroomt niet te benoemen wat de gevolgen van keuzen zijn en laat zich leiden door doelen. Managers houden de organisatie met beide benen op de grond, in goede conditie en op een rechte koers naar het doel. Zij hebben duidelijke operationele normen en maken dingen waar. Zakelijkheid in new business planning vertaalt zich meestal in materiële en gekwantificeerde doelstellingen en een gedegen, concrete uitwerking. De gezondheid van de onderneming wordt uitgedrukt in financiële kengetallen als nettowinst, winst-per-aandeel, kasstroom of investeringsopbrengst.
Tegenover typische managers staan typische ‘ondernemers’. Bekende vaderlandse iconen van ondernemerschap zijn bijvoorbeeld Freddy Heineken, Hans van Breukhoven (Free Record Shop), Joep van den Nieuwenhuizen (Begeman), Martin Schröder (Martinair), Joop ter Haar (Oad), John de Mol (Endemol) en Erik de Vlieger (IMCA). Ondernemers zijn gericht op het benutten van kansen en brengen veranderingen in gang in organisaties. Hun opvatting is dat zaken steeds dienen te worden vernieuwd. Net als de manager is ook het ondernemertype cruciaal voor organisaties. Een ondernemer is niet bang om te vertellen wat hij er van vindt, ook al is hij de enige. Het zijn vaak eigenwijze, solitaire mensen met uitgesproken ideeën. Ondernemers kunnen worden gezien als conceptueel, vindingrijk, bevlogen, tegendraads, visionair en richtinggevend. Zij handelen intuïtief en ervarend en vragen zelden om goedkeuring van de omgeving. Zij zoeken verandering, autonomie en inspiratie. Ondernemers zorgen voor noodzakelijke vernieuwing, waarborgen de vitaliteit van de organisatie en vergroten de overlevingskansen op lange termijn. Ondernemingschap in new business planning is vaak zichtbaar in het ‘anders-doen’ dan concurrenten door bijvoorbeeld het bedienen van een nieuwe markt, het lanceren van een nieuw product en het ontwikkelen van nieuwe distributiekanalen. Een goed ontwikkelde ondernemersrol binnen de onderneming komt tot uitdrukking in bijvoorbeeld het omzetaandeel van nieuwe producten in de totale omzet, de tevredenheid en loyaliteit van klanten en werknemers, en het omzetaandeel van nieuwe klanten.
