Nieuwe uitzendbureaus en particuliere bureaus die bemiddelen tussen werkzoekenden en werkgevers, hebben geen vergunning meer nodig. De vakcentrale FNV verzet zich hiertegen, omdat dan de ‘Tedjes van Es weer alle ruimte krijgen’. (Het Parool 3-9-1993)
In 1992 werd Koenens Woordenboek Nederlands verrijkt met een opmerkelijke nieuwe ingang. Tussen jackpot en jacquet verscheen het artikel Jacobse en Van Es. De definitie luidt: ‘(schertsende benaming voor) de georganiseerde kleine criminaliteit, degenen die het met de wet niet al te nauw nemen, ontleend aan de tv-uitzendingen aan Kees van Kooten en Wim de Bie.’ De voorbeeldzin luidt: ‘Een maatschappij waar Jacobse en Van Es floreren.’
Koenen is het enige Nederlandse woordenboek dat een plaatsje voor Jacobse & Van Es heeft ingeruimd. Helemaal ongelijk hadden de redacteuren niet, want het illustere Haagse penozeduo duikt soms inderdaad zonder enige uitleg in Nederlandse kranten op. Zo had de Volkskrant het tussen 1994 en 1996 onder meer over ‘firma’s met een hoog Jacobse en Van Es-gehalte’, ‘Jacobse en Van Es-achtige bedrijven’, ‘kwaliteitscontrole à la Jacobse en Van Es’ en ‘de club van Jacobse en Van Es’, namelijk FC Den Haag.
Toch zijn dit uitzonderingen. Koenen had veel beter een ingang Tedje van Es kunnen maken, want die naam wordt veel vaker overdrachtelijk gebruikt. Zo vaak dat hij inmiddels in geen enkel woordenboek zou misstaan.
Zoals eerder gezegd verschenen Jacobse & Van Es op 25 mei 1979 voor het eerst samen op de televisie (zie geen gezeik, iedereen rijk). Maar in het jaar daarvoor waren ze al afzonderlijk op de buis te zien geweest. F. Jacobse als slijter in een sketch over wijnproeven, Tedje van Es in een bijdrage over bouncing, een sport waarbij je je in een oliedrum van een berg laat rollen. De naam Jacobse was om de klank gekozen, maar Van Es was geleend van een bestaande figuur, namelijk Bep van Es, in de jaren vijftig de rechtsbinnen van de Haagse Voetbalclub Sparta. Een andere overweging was dat de naam Van Es in Den Haag veel voorkomt.
Tegenwoordig, twintig jaar nadat ze furore maakten, worden Jacobse & Van Es nogal eens door elkaar gehaald. Veel mensen blijken te denken dat Tedje die kleine leperik was, met z’n gitzwarte haar en dat venijnige streepsnorretje. Maar het was die lange, sullige krullenbol, met z’n zwarte leren jack, z’n doorgestikte cowboylaarzen en z’n indrukwekkende snor, die rechtstreeks in verbinding stond met zijn bakkebaarden.
De kranten spreken soms van ‘een soort Tedje van Es’. Die formulering bevat nog een indirecte verwijzing naar het typetje. Maar meestal gaat het simpelweg om ‘een Tedje van Es’. Tedje is daarmee een soortnaam geworden, voor een sjoemelende, onbetrouwbare randfiguur, voor een vrije jongen die zich niet graag de les laat lezen. Recente voorbeelden zijn: ‘Daar stond plotsklaps een mislukte Tedje van Es in mijn beeld’ (De Limburger), ‘Je zou bijna vergeten dat deze Tedje van Es voor miljoenen heeft gefraudeerd’ (De Groene Amsterdammer) en ‘Elke Tedje van Es kan een chemie-bedrijf beginnen’ (Brabants Dagblad).
Men spreekt ook van ‘een hoog Tedje van Es-gehalte’, van ‘Tedje van Es-achtige figuren’ en van ‘het louche Tedje van Es-imago’ (van incassobureaus). Zijn naam wordt ook vaak in de meervoudsvorm gebruikt. Zo had de NRC het in 1997 over ‘de Tedjes van Es van uitgevend Nederland’. Andere figuren die de afgelopen jaren tot Tedjes van Es zijn bestempeld: afvalverwerkers, autohandelaars, verkopers van illegaal vuurwerk, vrije tv-producenten, frauderende wetenschappers en medewerkers van uitzendbureaus.
Tedje figureert zelfs in berichtgeving over het buitenland. Zo kopte Het Parool in 1994: ‘Moskou wemelt van de Tedjes van Es’. En de voormalige president van Ecuador, Abdala Bucaram, is bij herhaling ‘de Tedje van Es van Zuid-Amerika’ genoemd.
Overigens verdiende Bucaram die typering als geen ander. Tijdens de verkiezingscampagne sprong hij verkleed als Batman uit een helikopter. Vervolgens trok hij zingend en dansend door het land. Kort na zijn benoeming, in juli 1996, schoor hij zijn snor af in een televisie-uitzending en vervolgens bracht hij een cd uit getiteld ‘Een verliefde gek’. Zijn broer was minister van Sociale Zaken, een zwager bezette het ministerie van Financiën en zijn vrienden bestuurden de Monetaire Raad.
Maar er is ook een belangrijk verschil tussen de Haagse en de Zuid-Amerikaanse Tedje van Es. Bucaram was even het lievelingetje van de kiezers, maar na een halfjaar werd hij - wegens ‘geestelijke onbekwaamheid’ - afgezet. De originele Tedje was slechts twee jaar op de buis te zien, maar hij is nog altijd onverminderd populair. Dat zijn naam spreekwoordelijk wordt gebruikt is daar het beste bewijs van.
Zie ook dameswensen; geen gezeik, iedereen rijk; godverdegodver; kneukfilm; mogen wij even overgeven?; neutronenkorrels; samen voor ons eigen en vrije jongens.
