Heer Bie: ‘Mag het middel doel worden? Ja? Fijns!’ (Uitzending Simplisties Verbond 26-11-1974)
Het Nederlands telt op dit moment twee soorten fijns. Zeer algemeen is de verbinding iets fijns. Fijns treedt hier op als een zelfstandig gebruikt bijvoeglijk naamwoord. Dit fijns is al heel oud. Het andere is afkomstig van Van Kooten en De Bie. Zij gebruikten fijns als een soort stopwoord in de vroege uitzendingen van het Simplisties Verbond. Te beginnen bij de eerste uitzending, op 6 november 1974, in de zin: ‘Denkt u daar maar eventjes over na. Ja? Fijns!’ Op schrift kom je dit fijns bijna nooit tegen, maar je hóórt het nog regelmatig.
Het kan twee dingen betekenen: gewoon ‘fijn’ of juist het tegenovergestelde ‘niet fijn, onaangenaam’. Welke betekenis wordt bedoeld blijkt meestal uit de context, maar om geen misverstanden te laten ontstaan wordt de schertsende betekenis soms verduidelijkt door fijns anders uit te spreken. Platter, met een aangeblazen ƒ en een langgerekt fijns erachteraan. Iemand zegt bijvoorbeeld ‘Springt dat rothondje tegen me op met z’n modderpoten, heel m’n broek vuil.’ Waarop de ander: ‘Ffijnss!’
Fijns is een van de weinige taalvondsten van Van Kooten en De Bie die zijn bekritiseerd. Begin 1975 schreef programmamaker Jef Rademakers in de Haagse Post een scherp stukje over het taalgebruik van de directeuren van het Simplisties Verbond. Hij vergeleek hun prestaties op dit gebied met die van Wim T. Schippers, die indertijd furore maakte met het satirische televisieprogramma Barend Servet.
‘Dat normatieve image van taal als onveranderbaar, van God gegeven, absoluut systeem, tastte Schippers aan door een totaal nieuw taalgebruik te ontwerpen’, aldus Rademakers. ‘Hij deed dat met allerlei ingrepen. Hij gaf bijvoorbeeld bestaande woorden een nieuwe betekenis. Iemand zal zich tegenwoordig wel twee keer bedenken voor hij in een serieus gesprek het woord reeds in de mond neemt. Maar ook het woord modern kreeg een belachelijke dimensie. Kees en Wim stonden erbij en keken ernaar. En wat werd het motto van het Simplisties Verbond? Moderne mensen willen nu!’
Hij vervolgt:
‘Maar,’ doceerde Wim Schippers, ‘het is zelfs mogelijk totaal nieuwe woorden in te voeren. Neologismes, als het ware. Kijk maar naar Pollens!’ Kees en Wim schreven het braaf in hun schrift, dachten er thuis nog eens over na en creëerden fijns en schrijpend.
Rademakers geeft nog andere voorbeelden van kunstjes die Van Kooten en De Bie volgens hem van Schippers hadden afgekeken. Hij komt daarna tot een vrij harde conclusie:
Is het Simplisties Verbond door dat alles plagiaat? Ja, een beetje wel. Maar dat is nog niet het ergste. Servet smeekt tenslotte om navolging. Vervelender voor ons is dat Kees en Wim van al die ingrediënten die ze uit het winkeltje van Wim Schippers hebben gehaald geen smakelijke pudding hebben bereid.
Van Kooten en De Bie waren not amused - ook al niet omdat Kees van Kooten indertijd columnist bij de Haagse Post was. Drie dagen later sloegen ze terug in een uitzending van het Simplisties Verbond. De Bie hield de Haagse Post in beeld en vatte Rademakers artikel samen. Gaandeweg werd hij steeds kwader. Hij schold Rademakers uit voor ‘artiestenvlo’ en ‘bal gehakt’ en barstte uiteindelijk in hevig snikken uit. Van Kooten stond er gepijnigd en bedremmeld bij en riep op het laatst alleen maar: ‘Heb je nou je zin? Rrreedss! Rrreedss! Rrreedss! Poep-rrreedss!’
Maar de tranen waren nog niet gedroogd of fijns en schrijpend denderden alweer door de uitzendingen van het Simplisties Verbond. Anders dan Pollens! en rrreeeds leven ze nog steeds voort.
Zie ook dames heren ook.
