Valse hoop ontstaat wanneer iemand hoop koestert die door anderen als onvervulbaar wordt beschouwd. Valse hoop geven betekent iemand hoop bieden die niet realistisch is. Valse hoop koesteren is tegen beter weten in blijven hopen.
Ook valse hoop kan kracht geven. Voorbeelden zijn de hoop van uitbehandelde kankerpatiënten, de weinig realistische verwachtingen van sommige vluchtelingen, het geloof in hemelse maagden door zelfmoordterroristen, en de utopie van Breivik. Deze vormen van hoop kanaliseren de angst voor een toekomst vol chaos, wanorde, dood en verderf. Door de werkelijkheid te ontkennen en te geloven in wonderbaarlijke genezing, illusies, fantasieën of utopieën, houden mensen zich vast aan hun laatste strohalmen. Deze cognitieve dissonantie biedt structuur en vermindert vrees, wat het tegenovergestelde is van hoop.
De wetenschap dat er weinig kans is op een goede afloop wordt onderdrukt door hoopgevende handelingen te ontwikkelen. Om het effect van een placebo te bereiken, moet de valse hoop zich manifesteren in een ritualisering van alledaagse handelingen. Dit kan zich uiten in regelmatig bidden, herhaaldelijke beproevingen ondergaan, dagelijks een kaarsje branden, steeds een lot in de loterij kopen, uren flaneren op straat of op internet in de hoop op afleiding, een pelgrimage ondernemen, of zelfs naar IS vertrekken.
Soms is valse hoop aantoonbaar schadelijk. Experimentele kankertherapieën zijn berucht vanwege de geïnduceerde valse hoop. In extreme gevallen moet de betrokkene tegen zichzelf beschermd worden. 'Valse hopers', vooral religieuze, kunnen anderen schade berokkenen. Ze geloven en willen vooral dat anderen in hun paradijs geloven. Tegen hun bekeringsdrang en religie ingaan raakt aan de vrijheid van expressie van iedereen. Behoedzaamheid bij de bestrijding van op religies en godsdiensten gebaseerde valse hoop is dan geboden.
