Spiritualiteit is een geestelijke en betekenis zoekende levenshouding. Spiritualiteit toont overeenkomsten met private zingeving, intuïtief geloof, impliciet geloof etc.
Vergeleken met godsdienst komt spiritualiteit meer van binnen uit, vaak vanuit een beleving of openbaring waarbij de 'religie van het zelf' zich openbaart. Sommigen spreken van aardse- of immanente transcendentie en van de kanteling van het verticale naar het horizontale bovenzinnelijke. Door gedeelde behoeften worden bruggen geslagen (Believing without Belonging) en ontstaan netwerken zonder centrale hiërarchie. New Age is een voorbeeld.
Spiritualiteit verschilt van religiositeit. Religiositeit is ergens in geloven maar niet perse in hogere machten. Religie in eigen beheer, autonome religie, religie op maat en ietsisme zijn zowel uitingen van religiositeit als van spiritualiteit.
Spiritualisering houdt religies en godsdiensten vloeibaar. De persoonlijke ontvankelijkheid voor geestelijke ervaringen staat centraal en minder de boodschap van kansel, boek of institutie. Spiritualiteit was vroeger en is nog steeds voor institutioneel-gelovigen van belang. Zij pendelen op de schaal van religie. Zo kan een diep gelovige kerkganger van reïncarnatie of astrologie overtuigd raken. Godsdienstige jongeren gaan meedoen met Taizé en protestantse kerkgangers worden aanhanger van een lichte vorm van Boeddhisme.
Critici van spirituele bewegingen spreken van een paracultuur en van flinterdun bijgeloof. Spiritualiteit zou betekenisloos en zonder moraliteit zijn. Zou neerkomen op eclectische religiositeit. Zij zien online religie met virtuele pelgrimages niet zitten. Anderen bekritiseren de zogenoemde pre-rationele spiritualiteit met de nadruk op magie, mythe en mystiek.
Door ontkerkelijking is met het badwater veel weggespoeld. Via zijdeuren stromen moderne devoties en andere uitingen van spiritualiteit onze samenleving weer binnen. Hoe men het woord spiritualiteit invult en gebruikt vereist aandacht.
