Solidariteit is de praktijk van elkaar helpen op basis van: (1) groepssolidariteit tussen leden van bijvoorbeeld een gezin, familie of kleine gemeenschap van gelovigen, (2) welbegrepen wederzijds eigenbelang zoals tussen buurtbewoners, leden van een Vereniging van Eigenaren of collectief verzekerden en, (3) humanitaire solidariteit ten aanzien van kwetsbare en/of weerloze mensen.
Groepssolidariteit is je broer of je enige echte vriend helpen. Dat doe je zonder meer. Maar automatisch een onbekend familielid helpen, dat hangt ervan af. Als het erop aankomt, help je ook een medereiziger. Dit helpen op basis van groepssolidariteit is relationeel, warm en spreekt meestal vanzelf.
Solidariteit op basis van welbegrepen wederzijds eigenbelang is complex. Ik help de ander opdat de ander mij ook zal helpen. Beiden begrijpen goed (= welbegrepen) dat de uitruil (= wederzijds) in ieders (= eigen) belang is. Rekenen op hulp wordt proportioneel (= ‘voor wat, hoort wat’) en is minder ‘warm’ dan groepssolidariteit. Solidariteit uit welbegrepen eigenbelang ligt ook ten grondslag aan verzekeringen. Tussen anonieme mensen worden contractueel afspraken gemaakt. In het geval van een onvrijwillige verzekering is de solidariteit ‘ijskoud’.
Hulp op basis van humaniteit getuigt van innerlijke beschaving. Het verdwaalde kind, de aarzelende blinde die wil oversteken, de oude van dagen die de weg kwijt is, omstanders schieten te hulp. Humanitaire solidariteit of hulp uit compassie. Altruïsme, van bewuste uitruil, bewust calculerend gedrag of zelfbeloning is geen sprake.
Grondslagen van solidariteit vloeien in elkaar over. Als kind bezocht ik mijn alleenstaande grootmoeder. Schonk haar liefdevolle aandacht. Als tegenprestatie rekende ik heimelijk op een cadeautje. De filantroop Bill Gates is solidair met Afrika en helpt armen op locatie. Anderen behoren tot Extinction rebellion of maken van giro 555 gebruik. Uit compassie? Om eigen geweten te sussen?
De kunst is onderliggende gevoelens en motieven van abstracte begrippen als barmhartig gedrag, broederschap, lotsverbondenheid of gemeenschapszin te verhelderen. Het hoe en waarom van solidariteit handen en voeten te geven. Te reificeren en te vertalen naar praktische hulpverlening. De betekenis van solidariteit is elkaar concreet helpen.
