Jannes H Mulder

Jannes H Mulder (2024)

Gepubliceerd op 26-09-2023

Morele paniek

betekenis & definitie

Morele paniek is de gemoedstoestand waarbij het moreel kompas uit balans is. Morele paniek is de onzekerheid over wat te doen tijdens een ontwrichtende gebeurtenis (corona, 9/11, Oekraïne, zinloos geweld etc.).

Acute onzekerheid overheerst. Massale onvoorspelbaarheid leidt tot een moreel doolhof, apocalyptische gedachten en collectieve paniek (hamsteren). Soms is sprake van verontwaardiging (9/11, Charlie Hebdo, Poetin). Andere keren spelen op de achtergrond sluimerende angsten op basis van schuldige nalatigheid mee (aangespoeld jongetje & wegkijken van vluchtelingen, corona & doorgeschoten globalisering).

In de media vinden voortdurend gesprekken over goed en fout, duurzaamheid, verantwoord gedrag, gezond leven etc. plaats. Dit discours draagt aan politieke, economische en sociale ontwikkelingen bij. Ons moreel besef wordt erdoor gevormd. Een maatschappelijke crisis brengt ons moreel kompas uit balans. Het publieke debat over terrorisme, migranten of globalisering accelereert. Op sociale media vinden velen dat de maat vol is. Fasen van ontkenning (‘Dit kan niet waar zijn'), boosheid ('Zie je wel!') en beschuldigingen (‘Daar zijn ze weer’) passeren de revue.

Media schieten in de hoogste versnelling. Toestanden worden hyperemotioneel en alarmistische uitvergroot. Aanvankelijk neigen de autoriteiten tot bagatellisering, ontkenning en verdringing. Een alternatief bezwerend verhaal ontwikkelt zich. Experts, een rampritueel en verwachtingsmanagement moeten ontwrichtende angst en onzekerheid in goede banen leiden. Macht en orde blijven vooralsnog gehandhaafd. Zo niet, dan neemt de maatschappelijke onrust toe. Overreacties van autoriteiten en overheden dreigen.

Het morele van morele paniek is fluïde. Morele paniek is bovendien vluchtig. De ware betekenis van morele paniek is de acute eensgezindheid. De samenbindende gemoedstoestand zet aan tot een kortstondige bezinning. Heel soms leidt morele paniek tot versnelling van maatschappelijke hervormingen.