Het doel heiligt de middelen betekent alle middelen - inclusief geweld - zijn toegelaten zolang het doel maar bereikt wordt.
Een 'doel versus middelen'-beoordeling vereist analyse en weging. Vaak is het doel juist niet heilig. En soms is de inzet van middelen weinig geloofwaardig. Denk aan Hiroshima en 9/11 of aan een leugen om bestwil.
Vragen met betrekking tot het doel zijn onder meer of het doel omschreven, nastrevenswaardig, relevant, de moeite waard en moreel te verdedigen is. Het primaire doel mag dan bereikt zijn maar wat zijn op langere termijn de eventuele neveneffecten zoals opwarming, migraties, vertrouwensverlies en zo meer?
Met betrekking tot de middelen zijn er de eeuwige vragen zoals: zijn de middelen voorhanden of is de strijd bij voorbaat bijna hopeloos? Zijn de middelen doeltreffend, doelmatig en vooral proportioneel? Is soft power een optie? Zijn er alternatieven voor bijvoorbeeld dierproeven? De rechtvaardiging van de middelen, hangt die af van het tijdstip van beoordeling? Vindt de evaluatie plaats vóór of nadat het doel is bereikt? Terrorisme verandert na afloop soms in vrijheidsstrijd, en omgekeerd.
Tot slot de persoon die analyseert, weegt en beoordeelt. Om wiens heilige doel en om wiens inzet gaat het? Armen hebben weinig te verliezen. Rijke mensen juist heel veel. Dit kleurt de waardering van middelen in hoge mate. En tenslotte de vraag: onderga ik zélf de inzet van middelen of observeer ik alleen maar?
De betekenis van ´het doel heiligt de middelen´ is dat deze zinsnede direct twijfel zou moeten oproepen. Heiligde of heiligt het specifieke doel inderdaad de daartoe speciaal ingezette middelen?
