Chronotoop is de wisselwerking van tijd en plaats. Chronotoop is de samenvoeging van tijd aan locatie waardoor ruimtelijkheid ontstaat. Bijvoorbeeld het moment waarop in de Nieuwe Kerk het orgel begint. Chronotoop of 4-D ontstaat als tijd fuseert met lengte, breedte en hoogte (= 3-D).
Chronotoop is een begrip dat van oorsprong op verbeelding via verhalen en films betrekking had. Chronotopie en ruimtelijkheid zijn echter ook van toepassing op waarneembare beelden. Bijvoorbeeld bij het zien van een gebaar.
Gebaren zijn 'vleselijke' verplaatsingen binnen een actieruimte. Trump met zijn ritmische gebaar van ‘wegwezen’ naar een journalist. Of de minimale bewegingen van de oogleden als iemand knipoogt. Deze geïncarneerde boodschappen worden ruimtelijk, momentaan in een zogenoemde gebarenruimte uitgedrukt. Zo ook het ritmische gebaar van ‘doorlopen’ of de toegevoegde tijdsdimensie van de toekomst (arm naar rechts uitgestrekt). Deze voorbeelden van chronotope lichaamstaal = levend theater. Pantomime is de ultieme vorm daarvan.
Deze gebaren zijn performatief. Naast iemands gebarenruimten bestaat de comfort zone. Binnen ieders eigen territorium wil de persoon zich veilig, op zijn of haar gemak en beschermd voelen. Omdat communicatie visueel, tactiel of verbaal is, wisselt ieders nabijheid voortdurend. Elkaar licht aanraken tijdens spreken maakt onze afstand ruimtelijk kleiner. Met gesloten ogen elkaar kussen sluit ter plekke de buitenwereld uit. Terugtrekkend gedrag ontstaat door een ruimtelijke ervaring van te dichtbij in een personenlift of te intiem in een overvolle metro. Ieders comfort zone (3-D) blijkt begrensd door wat temporeel én spatiaal, chrono-topisch wordt toegelaten (4-D).
Tegenover ‘tijd’ van chronotoop staat tijdloos. ‘Plaats’ of territorium zonder ritmische bewegingen leidt tot slaapopwekkende contacten. Zonder chronotopie ontstaan in overdrachtelijke zin inerte samenlevingen. Samenlevingen met gebeitelde woorden, heilige geschriften en vastgeroeste ideeën. De assemblage en verstrengeling van chronos en topos tot ruimtelijkheid is nodig voor de ontwikkeling van kunst en cultuur.
