Een blinde vlek betekent in overdrachtelijke zin iets niet kunnen of niet willen zien. Bijvoorbeeld hoe wit geprivilegieerd ik zelf ben.
Hardnekkig denken géén blinde vlekken te hebben, getuigt van weinig zelfkennis. Anderen partijdigheid verwijten en gelijktijdig eigen terugkerende vooringenomenheid niet onderkennen, wijst op zelfoverschatting. Splinters in andermans ogen tegenover de balk in eigen oog.
Ingesleten automatismen blinderen groepsdenken met als gevolg geflatteerde zelfbeelden. Alleen buitenstaanders zijn nog in staat onze vooroordelen zichtbaar te maken. Wij waren bijvoorbeeld zo zeker van secularisme, zo polderblind, dat buitenlands onderzoek ons de ogen moest openen voor de ‘terugkeer’ van religie. Denk ook aan blind geloof in Trump, aanhoudende misogynie, tunnelvisies onder wetenschappers en zo meer. Steeds is dan de vraag of de stelselmatige zelfrechtvaardiging een kwestie is van ‘niet kunnen begrijpen’ of van een gecultiveerd ‘niet willen begrijpen’, een gecultiveerde blinde vlek.
Andere zienswijzen niet wensen te zien, niet willen aanhoren of weigeren te snappen heeft veel weg van tegen beter weten in negeren, kop in het zand steken, vluchten, ontkennen, Oost-Indisch doof zijn etc. Dubbelhartige blinde vlekken vertonen dan overlappingen met kwade trouw, vals bewustzijn en met – collectieve én individuele – cognitieve dissonantie.
Cognitieve blindheid bestaat in alle soorten en maten. De naïeve vormen moeten kunnen. Halsstarrige ‘blindheid’ daarentegen is vaak kwaadaardig.
