Houtduiven zijn onze grootste duiven en hebben een grijsblauw uiterlijk met een witte halsvlek. Opvallend is ook de witte band op de vleugels. Hierdoor zijn ze goed te onderscheiden van holenduiven en stadsduiven waar dit wit ontbreekt. Opvliegende houtduiven laten een luid klapperend geluid van de vleugels horen.
Houtduiven leven in agrarische gebieden, gemengde bossen, stadsparken en in grote tuinen in vrijwel geheel Europa.
Houtduiven zijn overdag actief. Ze vormen koppeltjes die een jaar blijven bestaan. In de winter zwerven ze in grote vluchten rond. Tegen de avond ontstaat een zogenaamde slaaptrek in de richting van de roestplaatsen, waar ze in grote aantallen overnachten. Soms zijn dat duizenden vogels.
Houtduiven komen het hele jaar in Nederland voor als broedvogel en als wintergast. Ze trekken ’s winters rond naar de beste foerageerplekken. De broedpopulatie wordt aangevuld met wintergasten uit Scandinavië en Oost-Europa. In korte tijd kunnen er zo een miljoen houtduiven Nederland binnenvliegen. De meeste duiven broeden in Zuid en Oost Nederland, maar ook in steden en parken. De wintergasten verblijven ook grotendeels in Zuid- en Oost-Nederland en kunnen daar roestplaatsen bezetten van duizenden duiven. In totaal wordt het aantal broedparen geschat op 400.000-500.000 broedvogels. De trend is stabiel. Ook voor de wintergasten geldt dat de trend stabiel is. Naar schatting produceert de Nederlandse broedpopulatie circa 1,5 tot 2 miljoen jonge duiven.
Het afschot van houtduiven is in de loop der jaren iets toegenomen. Afschot van duiven vindt plaats in de jachtperiode, maar ook daarbuiten wanneer er sprake is van ernstige schade aan land- en tuinbouwgewassen.
