noemt men het schrift, dat er naar streeft door letters de klanken en klankgroepen aan te duiden; in deze betekenis ware het beter van alphabetisch schrift te spreken. Het onderscheidt zich hierdoor van het beeldschrift, dat men aantreft in de Egyptische hiërogliefen en ook enigszins in het schrift van de Chinezen.
Bij het fonetisch schrift is derhalve het lezen niet anders dan het achtereenvolgens uiten der klanken, door de lettertekens aangeduid, zoals in het Nederlands, Italiaans, Hebreeuws, Latijn, enz. Deze aanduiding van de klanken is in alle talen zeer gebrekkig. Overal dienen dezelfde tekens tot aanwijzing van verschillende klanken; vergelijk de uitspraak van de Nederlandse o in rot en in boven, die van de Franse en in enfant en in chien, die van de Engelse ea in leaf en in dead enz. Omgekeerd wordt éénzelfde klank door verschillende letters weergegeven: vergelijk Nederlands rei en rij, Frans sein, saint, sain, Engels new en tube.Fonetisch schrift of fonetische spelling noemt men in de fonetiek de gezamenlijke tekens, die gebruikt worden, om de klanken van een of verschillende talen op consequente wijze aan te geven: een fonetisch spelsysteem moet op het volgende beginsel berusten: iedere letter of teken heeft een vaste waarde, zodat een klank altijd door één en hetzelfde zichtbare teken wordt aangeduid. Practisch heeft men deze vraag op verschillende wijze trachten op te lossen; ofwel heeft men de gebreken, die aan onze spelling kleven, trachten te verhelpen door er enige tekens bij te maken en de overbodige af te schaffen; ofwel heeft men een reeks tekens uitgedacht volkomen onafhankelijk van het Latijnse alphabet, dat voor de meeste talen gebruikt wordt.Tot de eerste soort behoort o.a. het alphabet van de International Phonetic Association, tot het tweede het zgn. Visible Speech van Melville Bell*.
De Intern. Phon. Ass. streeft er naar een spelling te construeren, bestaande uit lettertypen, die in alle goede drukkerijen aanwezig zijn; hierdoor wordt het gebruik van diacritische tekens (accenten, punten enz.) boven of onder de letters zo goed als uitgesloten: de schakeringen worden door andere middelen aangeduid: omgekeerde letters hoofdletters, Griekse letters enz. Andere op het Latijnse schrift gebaseerde spellingen duiden integendeel alle klanknuancen door diacritische tekens aan: een dergelijk stelsel werd door de redacteur van het tijdschrift Anthropos (Wenen) ontwikkeld en geïllustreerd met voorbeelden uit een groot aantal talen uit alle werelddelen.
Melville Bell’s bedoeling was door de vorm van het letterteken een denkbeeld te geven van de stand van de organen; dit was dus geen eigenlijke spelling maar een reeks tekeningen. Dit systeem heeft nog aanhangers onder de Amerikaanse doofstommenleraren; voor de taalkundigen heeft het geen belang meer.
Ten slotte moeten wij het zgn. analphabetisch stelsel van de Deense foneticus O. Jespersen* vermelden. Dit is evenmin een spelling: één klank wordt door een reeks tekens aangeduid, waarvan elk een onderdeel van de articulatie aangeeft. Deze tekens zijn drieërlei: Latijnse letters (gewoonlijk als exponenten geschreven) duiden de plaats van de articulatie aan: a = buitenonderzijde van de bovenlip, b = middenonderzijde van de bovenlip, c = binnenonderzijde van de bovenlip, d = snijkant van de bovenvoortanden, e = binnenzijde van de voortanden enz., tot l = achterkeelwand; Griekse letters duiden de articulerende organen aan: α = lippen, β = tongpunt, γ = tongblad, δ = zacht verhemelte, ε = stembanden; cijfers duiden graad en vorm der opening van het spreekkanaal aan: o = afsluiting; i = kleine ronde opening (als voor Nederlandse w); 2 = spleet (als voor i). 3 = opening wat groter, enz., tot 9 = geeuwmond; een klank als de Nederlandse ee van been wordt aldus analphabetisch voorgesteld: α6bβeů5e d.w.z. lippen half open, tongpunt tegenover snijkant van de tanden, tongblad op kleine afstand van voorste gedeelte van het harde verhemelte. De bedoeling is dus de articulatie in haar verschillende bestanddelen te ontleden en deze zoveel mogelijk op te geven, zoals met chemische formules het geval is.
PROF. DR L. GROOTAERS
Lit.: M. Heepe, Lautzeichen und ihre Anwendung in verschiedenen Sprachgebieten (Berlin 1928).
