(vergelijkend anatomisches de naam, waaronder men een aantal organen met meer of minder duidelijk endocrien (z hormonen) karakter samenvat; het zijn dus klieren, die geen uitvoergang bezitten, maar hormonen in de bloedbaan afscheiden. De voornaamste daarvan is de bijnier (glandula suprarenalis), die bij alle Gewervelde dieren voorkomt en feitelijk een combinatie is van twee organen van verschillende oorsprong, die bij de lagere Gewervelde dieren nog gescheiden zijn.
Dit zijn de interrenale en de suprarenale organen. De interrenale organen (= bijnierschors der Zoogdieren) ontstaan bij het embryo als een woekering van het buikvlies (peritoneum) (dus uit het mesoderm, z ontogenie) aan de rugzijde van de lichaamsholte, binnenwaarts van nieren en geslachtsklieren, naast het darmscheil (mesenterium). Bij de haaien bijv. vindt men de interrenale organen aan de rugzijde van de lichaamsholte aan de binnenzijde van de oernier en ten getale van één of meer, gepaard of ongepaard.De suprarenale organen (= bijniermerg der Zoogdieren) ontstaan daarentegen samen met de cellen van het sympathische zenuwstelsel, dus uit de spinaalgangliën (zenuwknopen), die zich ontwikkelen uit het ectoderm (z ontogenie), wanneer de ruggemergsbuis zich sluit. De cellen dezer organen onderscheiden zich, doordat zij bij behandeling met kaliumbichromaat een oranje-bruine kleur aannemen (chroomaffien of phaeochroom). Accessorische chroomaffine organen noemt men paraganglia. Bij de haaien bijv. liggen deze suprarenale organen in groter aantal aan de rugzijde van de buikholte als gepaarde orgaantjes tegen takken van de aorta.
Bij de hogere Gewervelde dieren zijn inter- en suprarenale organen gecombineerd tot één samenhangend gepaard orgaan, dat de naam draagt van bijnier (adren), daar het in de nabijheid van de nier ligt, waarmee het noch anatomisch, noch fysiologisch iets te maken heeft. Bij de Zoogdieren ligt het kopwaarts van de nier en bestaat uit schors en merg. De schors is vergelijkbaar met het interrenaalorgaan der lagere Gewervelde dieren en bestaat uit ten dele dicht op elkaar gepakte celstrengen. Het merg is daarentegen vergelijkbaar met het suprarenaalorgaan der lagere Gewervelde dieren en is uit een netwerk van phaeochrome cellen opgebouwd.
Het scheidt adrenaline af.
PROF. DR J. E. W.
IHLE
Lit.: H. Berkelbach van der Sprenkel, Nebenniere und Paraganglia, in: Bolk c.s., Handb. der vergl. Anat. d. Wirbeltiere, Bd 2, i (1934); Dan. de Lange, Het bijniersvsteem, in: Ihle, Leerb. der verg. ontleedk. v. d.
Vertebraten, 3de dr., dl 1 (1947).
