Gortsjakow is de naam van een aanzienlijk Russisch geslacht, hetwelk van den heiligen Michaël vam Tsjernigow (vermoord in 1246) en verder van Rurik en Wladimir de Groote afstamt. — Prins Peter Gortsjakow, woiwode van Smolensk, verdedigde met den bojaar Sjeïn deze stad gedurende 2 jaar (1609—1611) tegen Sigismund III, Koning van Polen, totdat deze haar eindelijk stormenderhand veroverde. — Prins Dmitri Gortsjakow, geboren in 1756, schreef oden, hekeldichten en dichterlijke brieven, en overleed in 1824. — Prins Alexander Gortsjakow, geboren in 1764, diende onder het bevel van zijn oom Soewarow, streed in Turkije en Polen, legde bij het bestormen van Praga groote dapperheid aan den dag, en werd in 1798 luitenant-generaal. In 1798 voerde hij onder Korsakow het bevel over eene afdeeling troepen, waarmede hij maarschalk Lannes bij Heilsberg aan het wijken bragt en in den slag bij Friedland den regter vleugel vormde. In 1812 werd hij directeur van het departement van Oorlog, voorts generaal der infanterie en lid van den Rijksraad, en overleed in 1817. — Prins Andrej Gortsjakow streed in 1799 als generaal-majoor onder Soewarow in Italië, voerde in 1812 bevel over eene divisie grenadiers, en werd bij Borodino gewond. Hij nam deel aan de veldtogten van 1813 en 1814, werd in 1819 generaal der infanterie, nam in 1828 zijn ontslag, en overleed te Moskou den 27sten Eebruarij 1855. — Peter Gortsjakow, een zoon van Dmitri en geboren omstreeks het jaar 1790, streed in Duitschland en Frankrijk, alsmede in den Caucasus en werd in 1826 kwartiermeester-generaal bij het leger van Wittgenstein.
Bij het overschrijden van den Balkan (1829) voerde hij het bevel over eene divisie infanterie, versloeg een Turksch korps bij Aidos en stelde de préliminaires vast voor het Verdrag van Adrianopel. Daarna werd hij luitenant-generaal, in 1839 gouverneur-generaal van West-Siberië, en in 1843 generaal der infanterie. In 1851 nam hij zijn ontslag, doch trad bij het uitbarsten van den Krim-oorlog weder in dienst en streed aan de Alma en bij Inkerman. In 1855 legde hij zijn kommando neder en werd tot lid van den Rijksraad benoemd. — Zijn broeder Michaël Gortsjakow, geboren in 1792, trad in 1807 in dienst, streed in 1810 tegen de Perzen, in 1812 tot 1815 tegen Napoleon, en werd in 1824 generaalmajoor. Voorts nam hij deel aan den oorlog tegen de Turken en bestuurde in 1828 als chef van den staf den overtogt over de Donau en in 1829 de belégering van Silistria en Sjoemla. Gedurende den Poolschen veldtogt (1831) werd hij bij Groehow gewond en tot luitenant-generaal bevorderd. Als bevelhebber der artillerie onderscheidde hij zich bij Ostrolenka en vooral bp de bestorming van Warschau, en werd daarna chef van den generalen staf van het geheele leger. Hij bekleedde die betrekking gedurende 20 jaar, terwijl hij in 1843 tot generaal der artillerie en in 1846 tot militair gouverneur van Warschau benoemd werd.
Hij nam deel aan den strijd in Hongarije (1849) en woonde als vertegenwoordiger van het Russisch leger in 1852 de begrafenis van Wellington bij. Met een leger van 60000 man overschreed hij in 1853 de Proet, bezette Moldavië en Walachije, en trok in Maart 1854 over de Donau, doch moest het beleg van Silistria opbreken en naar de grenzen van Rusland terugkeeren. In 1855 had hij het opperbevel in de Krim, weerde den l8den Junij den aanval der Verbondene Mogendheden af leed echter de nederlaag aan de Tsjernaja moest den 8sten September na een moorddadig gevecht het zuidelijk gedeelte van Sebastopol ontruimen, maar hield stand in het noordelijk gedeelte, waardoor hij Rusland in het bezit van de Krim handhaafde. In 1856 werd hij de opvolger van Paskewitsj als bevelhebber der eerste armée en als stadhouder van Polen, waar hij met zachtmoedigheid poogde te regéren. Hierdoor echter werden de botsingen der bevolking met de troepen in 1861 niet verhoed.
Deze gebeurtenissen hadden een nadeeligen invloed op de wankelende gezondheid van Gortsjakow, en hij overleed den 31sten Mei 1861. — Alexander Michaëlowitsj Gortsjakow, geboren in 1798, ontving zijne opleiding aan het lyceum te Zarskoje-Selo, wijdde zich aan de diplomatie, en werd in 1824 gezantschapssecretaris te Londen, in 1830 gevolmagtigde te Florence, in 1832 raad van legatie te Weenen, in 1841 gezant te Stuttgart, waar hij het huwelijk van de grootvorstin Olga met den kroonprins van Würtemberg tot stand bragt, in 1850 daarenboven gevolmagtigde bij den Duitschen Bondsdag, en in 1854 buitengewoon gezant te Weenen. In 1856 benoemde Alexander II hem tot minister van Buitenlandsche Zaken, waarna hij in 1857 den Czaar vergezelde bij zijne zamenkomst met Napoleon III te Stuttgart. Gedurende den Italiaanschen oorlog bevorderde hij de belangen van Frankrijk en verhinderde elke naauwere aansluiting van Oostenrijk aan Rusland. De opstand in Polen in 1763 bezorgde hem de gelegenheid, om in zijne wisseling van nota’s met de Westersche Mogendheden eene geestkracht te ontwikkelen, die hem in zijn vaderland eene ongemeene populariteit bezorgde. In 1862 ontving hij den titel van vice-kanselier, terwijl hij vervolgens benoemd werd tot kanselier des Keizerijks en lid van den geheimen raad. — Zijn oudste zoon Michaël, geboren in 1840, is gezantschapssecretaris te Londen, terwijl de jongere, Constantijn genaamd, eene betrekking bekleedt bij het ministérie van Buitenlandsche Zaken te Petersburg.
