Tijdens deze oorlog vierden de meeste mensen sinterklaas zo goed en zo kwaad als dat ging. In 1941 vroeg de Nederlandse regering in Londen aan de R.A.F. om rond 5 december pakjes met toffees boven Nederland uit te strooien. Het pakje was beplakt met geïllustreerde persiflages op bekende sinterklaasliedjes: Sinterklaas als Spitfirepiloot en Zwarte Piet die toffees strooit; Zwarte Piet die Mussolini in de zak stopt en Hitler een pak rammel geeft met de roe. De wikkels om de toffees waren oranje, met een plaatje waarop Zwarte Piet Hitler achterna zit.
De liedjes die erop stonden, luidden:Surprise voor Hitler Zie de maan schijnt door de boomen.
Makkers, hoort het wild geraas: de R.A.F. is weer gekomen, die is in de lucht de baas!
Vol verwachting klopt ons hart, wie de koek krijgt, wie de gard.
Hitler heeft den strijd gestart, maar aan ’t eind krijgt hij de gard!
Strooiavond 1941
R.A.F. Kapoentje,
gooi wat in mijn schoentje.
Bij de moffen gooien, maar in Holland strooien!
Zie ginds komt...
Zie ginds komt het vliegtuig uit Engeland weer aan.
Het brengt heel wat bommen, die naar Duitschland gaan.
Hoe vallen die dadelijk op Mofrika neer... Als dat lang zoo doorgaat, dan is er niet veel meer!
Anne Frank beschrijft op 7 december 1942 haar eerste sinterklaas en op 6 december 1943 hoe iedereen een klein pakje in de schoen vindt. Op 5 december 1943 schrijft Philip Mechanicus in Kamp Westerbork in zijn Dépôt (dagboek): ‘In alle barakken in het kamp opgewekt Sinterklaas gevierd. Vond vanmorgen aan het hoofdeinde van mijn bed een pakje met een dikke M van amandelpers met chocoladestrooisel, vergezeld van rijmpjes en een tedere brief van mijn beste vriendin (...)• Geen kind of het heeft een cadeautje gekregen. Kleinigheden, zelf geprutste dingetjes vaak, maar ’t was Sinterklaas, de oude Sinterklaas!’ Een zekere ‘Dr. Cornelis aan ’t Zevenend te Laren’ (pseudoniem van Cornelis Docter) schreef het boekje Liedjes. Een Ouderwetsche Sinterklaasavond; Popje Hage maakte de ‘Prentjes’.
Dit boekje werd clandestien uitgegeven. De bezetter gaf geen toestemming om papier voor zulke uitgaven te gebruiken: papier kon voor nuttiger zaken worden aangewend. Papier werd daarom genummerd, zodat was na te gaan van welke drukker het kwam. Het boekje bevatte in de clandestiene uitgave twaalf liedjes en werd in de uitgave na de oorlog uitgebreid tot twintig liedjes.
In kamp Amersfoort werd in 1944 een sinterklaasrevue gehouden, om het moreel op te peppen. Een lied dat gevangenen toen gemaakt hebben, op de wijze van ‘Zie ginds komt de stoomboot’ (uit de verzameling van W. Theunissen):
Sinterklaas in het PDA (= Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort)
Wij zijn hier tesaam al in de barak Wij zitten op bedden met heel veel gemak Geen borstplaat, geen letter en geen marsepein We mogen niet zingen, geen lied, geen refrein De oorlog die bracht ons tesaam in dit kamp Voor velen van ons is dit zeker een ramp Wij zijn nu gescheiden van vrouw en van kind Van vader en moeder van meisje en vrind In stilte gaan onze gedachten naar huis Een ieder die draagt heel gelaten zijn kruis We denken aan ’t feest zoveel malen beleefd Waar ieder z’n eigen herinnering aan heeft Ondanks de verschillen in rang en in stand Is er bij de Häftling een innig verband Z ij dragen tezamen hetzelfde lot Kam’raadschap, dat is hier beslist een gebod ’t Is daarom dat wij in deez’ zaal bij elkaar Bescheiden en rustig, dat is zonneklaar de Sint gaan herdenken op onze manier Sint zelf blijft afwezig, komt liever niet hier Met onze surprises is het maar zozo De vrijheid, dat is wel het mooiste cadeau ’t Is ook wel eens anders, want maak je het bruin dan acht dagen bunker ofwel rozetuin
B. Stroman schreef in 1944: ‘Waarom St. Nicolaas in 1944 niet bij de Rotterdamsche kindertjes kon komen rijden.’ Hierin wordt verhaald hoe Sinterklaas en Zwarte Piet met het vliegtuig naar Nederland komen, omdat de stoomboot is getorpedeerd. In Nederland logeren zij bij een ‘goede’ boer en op de fiets trekken ze eropuit om lekkers voor de Rotterdamse kinderen te vergaren. Maar overal vragen de boeren er wat voor. Beroofd van hun kleren tot op het ondergoed, door niemand herkend, neemt een Duitser ook de gouden staf nog af. Van ellende en moeheid vallen ze in slaap en verslapen zich tot 7 december. Intussen heeft de boer het verzamelde lekkers (melk, kaas, boter) verdeeld in naam van Sint-Nicolaas.
In 1944 werd door de distributiedienst voor Sinterklaas een extra versnaperingsbon verstrekt.
Sinterklaasrazzia Onder deze naam is de razzia bekend die op 6 december 1944 in Haarlem, Heemstede en Bloemendaal plaatsvond. Doel was om zo veel mogelijk ondergedoken jongens en mannen op te halen, die de tewerkstelling (Arbeitseinsatz) ontdoken, maar die voor sinterklaasavond even thuis waren gekomen. Ongeveer dertienhonderd mannen en jongens werden opgepakt en naar de werkkampen (die concentratiekampen bleken) Rees en Bienen gestuurd om daar verdedigingswerken (schuttersputjes, loopgraven) voor de Wehrmacht aan te leggen. Velen kwamen om door honger, kou en mishandeling.
Ook prenten waren aangepast. Zo is er een prentbriefkaart uit 1943 waarop te zien is dat Sinterklaas op een speelgoedpaard rijdt met een allesbrander erachter, net zoals de autobussen in de oorlog toen er geen benzine meer te verkrijgen was.
Er was gebrek aan van alles: om speculaasdeeg te maken gebruikte men kastanjemeel, en Verkade maakte bij gebrek aan cacao letters van taaitaai.
Verkijk, 2004; Zwartendijk, 2007.
