Troeltsch - Ernst P. W. Troeltsch, geb. 1865, theol. hoogl. te Bonn, Heidelberg, thans hoogl. in de litt. fac. te Berlijn, de wijsgeerige vertegenwoordiger der z.g. „religionsgeschichtliche” school in Duitschland. Hij wil den godsdienst als historisch-psychologisch verschijnsel behandelen en brengt hem in verband met de algemeene geestescultuur, de wijsbegeerte en het sociale leven. Tr. is gevormd onder invloed van Ritschl, maar achtte diens theologie eenzijdig: anti-metaphysisch en zich beperkend tot het wils-leven. Veel invloed heeft op hem W. Dilthey geoefend en diens Spiritualisme of Transscendentalisme, omdat hij de religieuse waarheid zocht in de stemming, de gezindheid, die zich verbergt in en achter allerlei vormen, voorstellingen, beschouwingen.
Tr. neemt aan een religieus a priori, als de vatbaarheid van den menschelijken geest om de verschijnselen, die zich voordoen, religieus te beschouwen, in het licht van God of de eeuwigheid. De godsdienst ontwikkelt zich geleidelijk, onder invloed van religieuse personen. Elke godsdienst heeft betrekkelijke waarde; het Christendom is niet absoluut. Tr. zondert den godsdienst niet af van het algemeene leven, want hij bestaat in wisselwerking daarmede. Vandaar dat Tr. in de Hervorming vooral het Calvinisme waardeert, dat in Gods naam op het volle leven beslag legt. Maar boven de Hervorming gaat uit het z.g. Nieuw-Protestantisme, dat het z.g. dualisme: de onderscheiding van God en mensch, zonde en genade, enz. vervangt door de ontwikkelings- en eenheidsgedachte. Tr. tracht aan te wijzen hoe deze opvatting sedert ’t begin der 18de eeuw heeft doorgewerkt. Hij is de vertegenwoordiger van den modernen cultuur-godsdienst en van die cultuur in het algemeen.
Gesammelte Schriften. I. Der Soziallehren der chr. Kirchen und Gruppen (1912); II. Zur religiosen Lage, Religionsphilos. und Ethik (1913). B. Keet, De theologie van E. Tr. (1913, diss. V. U.).
