Overheidsbemoeiing. - Omtrent de vraag hoever deze moet gaan, zijn de meeningen steeds zeer verdeeld geweest. De stroomingen op dit gebied zijn grootendeels te beschouwen als reacties tegen te ver gedreven bemoeiing of te groote onthouding van de zijde der overheid, De Physiocraten teekenden verzet aan tegen het destijds allerwegen ingrijpen van den staat in het economische leven, door rcglementeering der productie, enz. Van hen zijn afkomstig de leuzen „Ne pas trop gouverner” (van D’Argenson), „Laisser faire, laisser passer” (van Gournay), ,,Il mondo va da se” (van Galiani), enz. Ook Ad.
Smith kwam met klem tegen een in alles ingrijpen van de overheid op. Volgens hem moest deze zich bepalen tot landsverdediging, justitie en eenige publieke werken en inrichtingen. Later hebben vooral de aanhangers der Manchesterschool geijverd voor overheidsbeperking. Deze drang naar staatsonthouding bleef niet zonder uitwerking. De Fransche Revolutie maakte een einde aan vrijwel alle beperkingen op het gebied der productie, terwijl de vrijhandel in de tweede helft der 19e eeuw in de meeste landen terrein won. Langzamerhand is echter een nieuwe reactie ontstaan. Vooral de socialisten willen de overheid op elk gebied doen ingrijpen, terwijl ook meer gematigden inzien, dat een zich van alle inmenging in het economische leven onthouden van de zijde der overheid te ver kan gaan. Vooral op het gebied van arbeidswetgeving bleek ingrijpen hoog noodig.
Meer en meer werd de overheid ook gedreven in de richting van het zelf ter hand nemen van verschillende bedrijven, in het bijzonder van die bij welke het openbaar belang bij uitstek betrokken is. Reeds vroeg werd vrijwel overal de post tot staatsmonopolie gemaakt, later volgde overheidsexploitatie van spoorwegen, trams, telegraaf, telefoon, gasfabrieken, electrische centrales, enz. Hoever de overheid in dezen zal moeten gaan, is in het algemeen niet te zeggen. Ieder geval zal afzonderlijk moeten worden beoordeeld. In sommige gevallen zal het algemeen belang het veiligst zijn bij overheidsexploitatie, in andere, in het bijzonder wanneer mededinging aanwezig is, juist bij exploitatie door particulieren. Aan uitbreiding van overheidsexploitatie is steeds verbonden het bezwaar van uitbreiding van het ambtenarencorps en het gevaar van het doordringen van den ambtenarengeest in de ter hand genomen bedrijven. Men bedenke echter, dat bij sommige groote ondernemingen, in het bijzonder bij spoorwegmaatschappijen, de geheele inrichting, ook bij particulier bedrijf, vrijwel op ambtelijke leest pleegt te zijn geschoeid, zoodat daar overneming door de overheid in dat opzicht weinig verandering brengt. — Over de vraag of annexatie van bedrijven door de overheid uitsluitend ter vulling der publieke kas geoorloofd is, wordt verschillend gedacht. In ieder geval is het gewenscht, dat aan het particulier initiatief, de grootste bron van maatschappelijken vooruitgang, voldoende arbeidsveld worde gelaten. — Zie ook NATIONALISATIE.
