Mithra - een licht- en zonnegod der Iraniërs, evenals Mitra van de stamverwante Indiërs. Aan hem is in den Awesta een der schoonste en langste offergebeden gewijd, de „Mihiryasht”. Als de zon, die alles ziet, is M. alwetend en de beschermer der waarheid in gedachten, woorden en werken, vooral der verdragen, die evenals hij mithra heeten. Als geweldig strijder tegen de daemonen der duisternis rijdt hij op zijn met witte paarden bespannen zonnewagen en verleent den rechtvaardigen overwinning en heil in hun strijd tegen de boozen.
Van Oost-Iran breidde zich zijn eeredienst tijdens de heerschappij der Perzen uit over geheel Voor-Azië en sedert omstreeks 67 v. C. ook over het westen, waar men hem met den zonnegod identificeerde. De Mithra-mysteriën werden door de Romeinen bovenal tijdens het wintersolstitium (25 Dec.) gevierd in grotten, in wier binnenste emblemen waren aangebracht, die de constellaties, de zone’s, de vaste sterren en de planeten enz. moesten verbeelden. In geen Mithraeum ontbreekt het hoofdmoment der Mithravcreering: het dooden van den Stier door Mithra. De gebruiken, welke bij de inwijding in deze mysteriën voorkwamen, symboliseerden den strijd der dienaren van M. tegen Ahriman (den boozen geest) en diens dienaren en bestonden in een reeks van beproevingen, die voortdurend strenger werden en zelfs tot levensgevaar stegen. Overeenkomstig het aantal planeten waren er zeven graden, waarvan elk zijn eigen leerstellingen en gebruiken had. Het standaardwerk over den Mithras-dienst is F. Cumont, Textes et Monuments figurés, relatifs aux Mystères de Mithra , 2 dln., (Brussel 1896—99). Kortere bewerking : Les Mystères de Mithra, Parijs 1913 ; dez., Les religions orientales dans le paganisme romain, Paris 1915.
