Cyprianus (bijgenaamd Thascius), Heil., bisschop van Carthago en kerkelijk schrijver; geb. omstr. 200 in Africa, rhetor te Carthago, werd aldaar Christen omstr. 246, bisschop 248 (249). Toen in Jan. 250 de vervolging van Decius uitbrak, leidde C. zijn gemeente van een toevluchtsoord uit. De talrijke afvalligen in de vervolging behandelde hij met mildheid, verbood echter aan de belijders hen zelfstandig te benadigen. Een aan C. sinds lang vijandig gezinde partij nam in zijn mildheid een aanleiding tot schisma.
Maart 251 keerde C. uit zijn ballingschap terug; een synode verbande de schismatici en regelde de vraag aangaande de afvalligen (lapsi). In den strijd tusschen Paus Cornelius en den tegenpaus Novatianus trad C. krachtig voor den paus op. In Carthago verlieten vele aanhangers van Novatianus hun bisschop Maximus en keerden tot C. terug; de vraag naar de geldigheid van den ketterdoop leefde op; in 252 en volgende jaren heerschte een vreeselijke pest; het jaar 252-53 bracht de vervolging van Gallus; een synode verzachtte het optreden tegen de gevallenen (afvalligen); Maart 254 werd Stephanus paus. C. vermaande hem tegen den Novatiaan Bisschop Faustinus van Arles op te treden. 3 Africaansche concilies verwierpen den ketterdoop (255 en voorjaar en 1 Sept. 256), Paus Stephanus weersprak deze concilies; zonder de kerkelijke eenheid te willen breken, bleef C. bij zijn meening en brak de Paus de gemeenschap met de gezanten van C. af. ’t Is niet duidelijk, of de beslissing van Paus Stephanus viel vóór of na ’t concilie van 1 Sept. 256. C. schreef naar Spanje, terwijl hij het herstel van de bisschoppen Basilides en Martialis door Stephanus afkeurde. C. was alzoo de meening toegedaan, dat het Doopsel door ketters toegediend ongeldig was.
Vóór de oplossing van het conflict met Rome brak in Aug. 257 de vervolging van Valerianus uit. In Sept. werd C. naar Curubis verbannen, 14 Sept. 258 onthoofd. De geschriften van C., gemakkelijk te verstaan en mooi geschreven, veel gelezen als die van den éénig vertrouwbaren Latijnschen schrijver vóór Ambrosius, werden reeds in de 3e eeuw in 2 verzamelingen vereenigd en later in ontelbare handschriften verspreid. Als theoloog is C. beïnvloed door Tertulliaan en heeft van hem de dwaling over de ongeldigheid van het door ketters toegediende Doopsel overgenomen. Feestdag 16 Sept.