Batjan

betekenis & definitie

Batjan, afd. der res. Ternate en Onderhoorigheden, onder een controleur bij het Binnenl. Bestuur, met standplaats Laboea, en verdeeld in twee onderafd., 1) B., bestaande uit het sultanaat van dien naam, het eil. Moeari en de Obi, Kekik en Lawin-eil, onder den controleur te Laboeha; 2) Soela-eil. onder een Gezaghebber bij het B. B. met standpl. Sanana. Het onder rechtstreeksch Gouvemementsgezag staande gebied bestaat uit de Christenkampong Laboeha op B. met daartoe behoorende gronden en het daaraan grenzende fort Barneveld met bijbehoorend terrein, en de groep der Obi-eil. en de O.waarts daarvan gelegen Kekik en Lawin-eil. c. a. Het gebied van het zelfbesturend landschap B. bestaat uit de volgende landen en eil.: B. of Seki, Kasiroeta of Tawali Besar, Mandioli, Obit of Batanglobang, Boengamas of Batoe Patjitaka, Tambelik, Batoeampet, Wiring, Noesa Pau, Lata-Lata, Tawoli Ketjil, Noesa-raloid en Gilalang of Batoesombo, benevens alle andere eil. en droogvallende banken en klippen, gelegen in een veelhoek, waarvan de hoekpunten zijn gelegen op: 126° 58' O.L. v. Gr. en 0° 5' Z.B.; 127° 5' O.L. en 0° 15' Z.B.; 127° 29’ O.L. en 0° 12’ Z.B.; 127° 55’ O.L. en 0° 35’ Z.B.; 128° 5' O.L. en 1° Z.B. en 126° 58' O.L. en 1° Z.B. Het eil. B. (of Seki) ligt bewesten het Z.lijk schiereil. van Halmaheira en is daarvan door Straat Patientie gescheiden; aan de O. kust vindt men de Babang-baai, aan de W.-kust de baai van Laboeha, waaraan de havenpl. van dien naam is gelegen, de voornaamste van het eiland, en in het Paketvaartverkeer (dienst No. 13b) opgenomen. De lijn tusschen beide baaien verdeelt het eil. in 2 ongev. gelijke deelen, waarvan het N.lijke B. of Seki, het Z.lijke Laboeha heet. B. is zeer bergachtig; in het Z.lijk deel hier en daar van vulk. formatie; hoogste top de Sibéla (± 2200 M.); de van de bergen en heuvels stroomende riviertjes en beekjes zijn meest slechts in en nabij de monding voor kleine vaartuigen bevaarbaar. De twee voornaamste zijn de Sajoang, die in de Babangbaai uitmondt en de Amassing, die zich in de baai van Laboeha ontlast. Heuvels en bergen zijn bijna overal met bosschen bedekt, die goed timmerhout leveren; op den Sibéla komen ook wilde muskaatnoot- en kruidnagelboomen voor; in de hier en daar in de vlakte voorkomende moerassen tiert de sagopalm. Voorn. diersoorten: herten, wilde zwijnen, apen (onder al de Moluksche eil. is B. het eenige, dat apen herbergt), papegaaien en enkele paradijsvogels. Steenkolen worden op de vindplaats Amassing en goud op de Boekit Amas bij de Poan-riv. (W. kust) gevonden; overigens zijn de groote verwachtingen, die men van den delfstoffenrijkdom van B. koesterde, nog niet verwezenlijkt. Onder de overige eil. van het Sultanaat B. verdient nog vermelding Kasiroeta of Groot Tawali, ten N.W. van B. en de Lata-Latagroep bij de N. W. punt v. Kasiroeta; begroeiïng, flora en fauna komen in hoofdzaak met die van B. overeen. — De bevolking van het sultanaat B. bedroeg volgens de telling van 1909: 1902 zielen; zij is in hoofdzaak een vlottende; op ’t hoofdeiland vindt men op een totaal van 6166 zielen slechts 1314 Batjanners en 643 Inl. Christenen; de inheemsche bevolking is van Alfoerschen oorsprong, krachtig gebouwd en met gunstige physieke eigenschappen; zij wordt als gewillig, zacht, eerlijk, arbeidzaam en sober geroemd; bij feesten en huwelijken slaan zij licht door; hun voornaamste ondeugd is misbruik van arak. De sultans-onderhoorigen zijn naar hun stand verdeeld in verwanten van den besturenden sultan, met den titel van Danau, en aanverwanten van vroegere Sultans, die zich met vrouwen uit ’t volk vermengd hebben (titel Ompoe, van vrouwen Boki); de hoofden, ongeveer op één lijn staande met den adel, voeren de titels Sengadji, Kimelaha, Ngofamangira of Dato-dato; de kleine luyden worden Bala of Anak Bala genoemd. In 1609 werd B. op de Spanjaarden veroverd door den onder-zeevoogd Simon Jansz. Hoen; 10 Dec. van dat jaar sloot hij een „eeuwig verbond tusschen Temate, de Compagnie en den Coninck Louding, Coninck van alle eilanden, leden en steden van B.”; de nabij Saboeha veroverde versterking werd door hem met vier bolwerken versterkt en Barneveld genoemd; de bezetting bestond uit vijftig Nederlanders. Sedert 1880 vooral was, tengevolge van het oprichten der B.-maatschappij*, meer bestuursbemoeienis gewenscht; nadat de verhouding eerst door contracten beheerscht bleef, legde het zelfbestuur 8 Juni 1910 de z.g. „Korte Verklaring*” af, waardoor aan het Gouvernement meer de vrije hand werd gelaten, terwijl aan het uniforme model nog werd toegevoegd: „te erkennen het recht van het Nederl.-Indisch Gouvernement om het Sultanaat B. ten allen tijde bij het rechtstreeks bestuurd gebied in te lijven”. Reeds vroeger was, bij contract, een Raad van Bestuur ingesteld, bestaande uit den Sultan met zes landsgrooten of mantri’s, nl. den Djoegoegoe, den Kapitein Laut, den Hoekoem, den Kadli, den secretaris en den Kimelaha Sapanggala. De tegenwoordige Sultan werd, voor zijn betoonde trouw en aanhankelijkheid aan het Gouvernement, maar vooral voor zijn ijver en belangstelling bij de behartiging der belangen van zijn landschap, in 1910 benoemd tot officier in de Orde van Oranje-Nassau. Voor den economischen toestand van het Sultanaat en zijn bevolking is van zeer groote beteekenis de handel in copal* en damar*, gedreven door de B.-Exploitatie-Madschappij* en een te Laboeha gevestigden Europ. handelaar. Ten slotte verdient nog vermelding, dat ± 1 paal van Laboeha verwijderd de kampong Tomori ligt, oorspronkelijk een nederzetting van heidensche inboorlingen van Celebes Oostkust uit ’t landschap Mori, die na afloop der expeditie in 1856 tegen Boengkoe op hun eigen verzoek door onze schepen hierheen werden vervoerd, en zich met toestemming van den Sultan hier vestigden. Sedert 1875 begonnen zij tot het Christendom over te gaan en thans zijn zij in het bezit van een eigen kerk en van een Inl. voorganger, assistent van den te Laboeha gevestigden penoeloeng (Inl. helper).