Adolf - [Gotisch Athaulf, edelwolf], eigennaam van diverse vorsten.
DUITSE RIJK Adolf van Nassau, Rooms koning (1292—98), *ca. 1250, ♰ (gesneuveld) 2.7.1298 bij Göllheim; zoon van Walram II, graaf van Nassau. Hij volgde zijn vader op in 1277. Op 5.5.1292 werd hij te Frankfurt door de keurvorsten op voorstel van de aartsbisschop van Mainz tot rooms koning gekozen, als opvolger van Rudolf I van Habsburg. Op 24.6.1292 werd hij te Aken gekroond. Met de Engelsen bestreed hij Filips de Schone, koning van Frankrijk, die o.a. Franche-Comté en Brabant binnenviel. Door deze gebeurtenissen verloor Adolf veel krediet bij de keurvorsten en ontstemde ook Bonifacius die een nieuwe kruistocht wenste te organiseren.
Hij maakte zijn positie tegenover de keurvorsten totaal onmogelijk toen hij zijn persoonlijke bezittingen rond Wiesbaden poogde uit te breiden (Thüringen en Meissen). De groeiende macht van Adolf deed de keurvorsten besluiten Adolf af te zetten op een vergadering te Mainz op 23.5.1298 en hem te vervangen door Rudolfs zoon Albrecht van Habsburg. In de strijd om zijn kroon te behouden, sneuvelde Adolf van Nassau op 2.7.1298 bij Göllheim (Worms) in de Palts. LITT. F.W.E.Roth, Geschichte des römischen Königs Adolf i. von Nassau (1879); V.Domeier, Die Absetzung Adolfs von Nassau (1889); V.Samanek, Studien zur Geschichte König Adolfs (1930); Neue Beiträge zu den Regesten König Adolfs (1932); F. Frantz, Die Könige von England und das Reich (1272-1377) (1961).
GELRE Adolf van Egmond, hertog van Gelre en graaf van Zutphen (1473—77), *1438, ♰ (gesneuveld) 27.6. 1477 bij Doornik; enige zoon van hertog Arnold van Gelre, die in strijd was gewikkeld met Filips de Goede. Adolf zocht nu contact met Filips, die zijn oudoom was en die de vier Gelderse hoofdsteden ried Adolf als ruwaard te erkennen. Door bemiddeling van zijn oom Willem van Egmond verzoende Adolf zich met Arnold bij het Verdrag van Batenburg (1459). In 1465 nam Adolf zijn vader gevangen. Hij dwong hem tot afstand, maar raakte daardoor in strijd met zijn oom Willem van Egmond, de hertog van Kleef, en Filips’ opvolger Karel de Stoute, die van de paus opdracht had Arnold in bescherming te nemen. Karel riep Adolf ter verantwoording en zette hem gevangen (1471). Na Karels dood werd hij door de Vlamingen bevrijd (1477) en sneuvelde als aanvoerder van een Vlaams leger, juist toen de Gelderse Landdag hem in april 1477 opnieuw als hertog erkend had.
LUIK Adolf van der Mark, prins-bisschop van Luik (1313 — 44), *aug. 1288, ♰ 3.11.1344 Clermont. Tijdens de eerste jaren van zijn regering trachtte hij een einde aan de macht van de ambachten in het Luikse bestuur te maken. Daarom trad hij tegenover diverse steden zeer welwillend op. Zijn tussenkomst in de twisten tussen de Awans en de Waroux leverde niet het beoogde resultaat op, maar dwong hem de vrede van Fexhe (1316) te aanvaarden. Vanaf 1325 ging Adolf tot de aanval over. Daar hij op het slagveld geen definitieve overwinning kon afdwingen poogde hij listig langs juridische weg de tegenstand te breken.
Hij ontbond de coalitie der steden en dwong de stad Luik haar bestuur te hervormen, zodat sinds 1331 niets meer Adolfs heerschappij in de weg stond. Door de verkoop van Mechelen (1333) aan de graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Nevers, laaide het geschil met de hertog van Brabant opnieuw op. Bij het begin van de Honderdjarige Oorlog koos de Luikse bisschop de zijde van de Franse koning Filips VI van Valois. De belastingen voor deze buitenlandse oorlogen, de omkoopbaarheid van de bisschoppelijke raadsheren en een gewelddadig bestuur brachten de steden in opstand. In 1343 kon hij voor een strafexpeditie tegen het naar Brabant overgelopen Hoei de steun van Luik slechts verkrijgen door tegemoetkomingen aan de Luikse ambachten en de oprichting van het Gerechtshof der XXII, dat bisschoppelijke ambtenaren mocht berechten. Kort nadat hij dit gerechtshof ontbonden had, omdat dit de wet boven de vorst scheen te stellen, overleed hij.
LITT. J.Lejeune, Liège et sonpays (1948); ld., Liège: de la principauté a Ia métropole (1967).
LUXEMBURG Adolf, Wilhelm August Karl Friedrich, groothertog van Luxemburg (1890-1905), *24.7.1817 Biebrich, ♰ l7.ll.1905 slot Hohenburg. Adolf volgde in 1839 zijn vader Wilhelm op als hertog van Nassau, stond in 1848 onder druk der omstandigheden een grondwetswijziging toe, doch ging in 1849 weer een reactionaire koers varen, waarbij hij zich volkomen op Oostenrijk oriënteerde. Dit kostte hem in 1866 de troon door de nederlaag van Oostenrijk in de oorlog tegen Pruisen, al werd hij enigszins schadeloos gesteld met enige landgoederen en 8½ mln. thaler (1867). Door de dood van koning Willem III werd Adolf groothertog van Luxemburg. In 1902 droeg hij wegens hoge ouderdom het regentschap over aan zijn zoon Willem Alexander.
NASSAU Adolf van Nassau, *11.7.1540 Siegen, ♰ (gesneuveld) 23.5.1568 bij Heiligerlee; vierde zoon van Willem de Rijke van Nassau-Dillenburg en diens tweede vrouw Juliana, gravin van Stolberg-Wernigerode. Studeerde te Wittenberg; streed in 1566 tegen de Turken en in 1568 aan de zijde van zijn broer Willem I in Brabant; trok vervolgens in de troepenmacht van zijn broer Lodewijk mee naar het noorden.
ZWEDEN Adolf Frederik, koning van Zweden (1751—71), *14. 5.1710 Gottorp, ♰12.2.1771 Stockholm; zoon van Christiaan August, hertog van Schleswig-HolsteinGottorp en van Albertina Frederika van BadenDurlach. Adolf Frederik, hertog van Holstein-Gottorp, werd in 1727 bisschop van Lübeck, in 1739 regent van Gottorp voor zijn neefje Karel Peter Ulrich (later tsaar Peter in). In 1743 werd hij kroonprins door toedoen van de Hoeden-factie, in ruil voor betere vredesvoorwaarden met Elisabeth van Rusland, wier voorkeur voor het huis van Holstein bekend is. In 1751 werd hij koning, maar hij was slechts een figurant in het bestuur en stond in feite onder voogdij van de Riksdag.
