Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Winkels in Arnhem

betekenis & definitie

Winkelpuien in eclectische vormen uit circa 1880 zijn onder meer te vinden bij de panden Bakkerstraat 9-10, Jansstraat 26 en Kerkstraat 45-46/Bentinckstraat 50, Rijnstraat 14b (recent gerestaureerd) en in gewijzigde vorm Koningstraat 3. Een opvallende pui uit circa 1895 heeft Koningstraat 4 met daarop de tekst ‘Stoomvleeschwarenfabriek’.

Het hoekpand Rijnstraat 16 heeft een aardige neogotische natuurstenen puiomlijsting met gesmede ankers en jaartalmedaillons (1899); verder is de pui ingrijpend gewijzigd.Eind 19de eeuw werden ook geheel nieuwe gevels met winkelpuien gebouwd.

Een voorbeeld is de rond 1890 bij het oudere pand Koningstraat 84-85 opgetrokken eclectische lijstgevel. Opvallend zijn de zuiltjes in de penantkasten bij de verdiepingsvensters. In de rijk geornamenteerde, grotendeels gietijzeren, winkelpui zijn ook moorse motieven verwerkt. Het woon- en winkelpand Koningstraat 15-16a heeft een voorgevel met neorenaissance-vormen uit circa 1895; de onderpui is voorzien van gecanneleerde pilasters. Binnen de omlijsting gewijzigde onderpuien hebben de neorenaissance-gevels van Koningstraat 74 (1894), Jansplaats 32-33a (circa 1895), Bakkerstraat 18 (1895) en Rijnstraat 46 (1898) de laatste met jugendstil-tegeltableaus in de boogzwikken. De bij het pand aan de Jansplaats toegepaste opzet van een brede lijstgevel met dakkapellen is ook terug te vinden maar dan met neogotische vormen bij de panden Rijnstraat 55 en Rijnstraat 74-76, beide van rond 1895 en beide met compleet gewijzigde onderpui.

Een gave jugendstil-gevel heeft het drielaags woon- en winkelpand Bakkerstraat 7-7a, gebouwd in 1902 en uitgevoerd in rode verblendsteen met hardstenen elementen. De winkelpui met portiek wordt omlijst door hardstenen pilasters en een ijzeren latei. In het portiek bevindt zich een groot tegeltableau met plantmotieven. De jugendstil-gevel van Vijzelstraat 23, met bovenetalage, erker en balkons, dateert van circa 1905. De etalages hebben teakhouten kozijnen. Het winkelinterieur dateert grotendeels nog uit de bouwtijd. Aardige gevels hebben ook Rijnstraat 29, in jugenstil-vormen uit circa 1915, en Rijnstraat 32, in late jugendstil-vormen uit circa 1920.

Een karakteristieke expressionistische gevel bezit het drielaags pand Ketelstraat 20-22, gebouwd rond 1925. Opvallend zijn de doorlopende reeks vensters en de gegolfd uitgevoerde zijtraveeën. De onderpui is gewijzigd. Ook de meeste onderpuien van de hieronder nog te noemen winkelpanden zijn gewijzigd. Van de grotere winkelpanden is Vijzelstraat 11-12 rond 1905 tot stand gekomen voor de firma J. Sternfeld Az.; wat te lezen staat op het tegeltableau van de bekroning van de ingangtravee op de afgeschuinde straathoek.

Deze winkel in jugendstil-vormen heeft skeletgevels met lisenen in rood graniet en grote etalages en bovenetalages. Aan de zijde van de Mariënburgstraat bevindt zich een gedeelte met bovenwoning. Op de straathoeken van het pleintje Land van de Markt staan enkele grote winkels in verschillende stijlen. Het uit circa 1890 daterende woon- en winkelpand Koningstraat 1 van de voorm. comestibles- en delicatessenhandel H.W. Herkuleijns heeft een rond lopende voorgevel in rijke neorenaissance-vormen. Op een andere hoek staat de voorm. winkel van De Gruyter (Roggestraat 43/Beekstraat 1-1b) , gebouwd in 1906 naar een jugendstil-ontwerp van W.G.

Welsing het eerste van zijn hand voor die firma. Gevels in lichtgele verblendsteen met blauw-groene banden flankeren een achtzijdige hoektoren met koperen helmdak. De wapenschildjes bij de dakrand symboliseren waarschijnlijk de steden waar De Gruyter in 1906 filialen had.

Tegenover het winkelpand ligt het vierlaags hoekpand Ketelstraat 26, gebouwd rond 1915 in ‘Um 1800’-vormen met pilastergeleding en kleine topgevels. Het gebouw heeft een afgeronde ingangstravee, geleed met slanke pilasters en ‘Egyptische’ kapitelen.

Het expressionistische vierlaags woon- en winkelpand Roggestraat 31/Walstraat 91 werd in 1919 gebouwd naar ontwerp van W. de Vrind jr. voor de N.V. Cardozo. De straathoek is geaccentueerd met een achtzijdige toren met loden koepel. Voor de firma in damesmode B.J. Voss & Zn. ontwierp W.F.C. Schaap in ‘Um 1800’-vormen het voorm. winkelmagazijn Rijnstraat 36 . Het in betonskelet met zandstenen gevels opgetrokken gebouw uit 1922-'23 heeft een geprononceerde hoekoplossing met ingebouwde ronde hoektoren, versierd met wapenschilden en bekroond door een koepeldak.

Beelden aan weerszijden boven de ingang stellen zomer en winter voor. Momenteel heeft het pand een horecafunctie.

Ook aan de uitvalswegen naar de buitenwijken staan enkele bijzondere winkels, zoals het voorm. woon- en winkelpand Zijpendaalseweg 2-4/Cronjéstraat 1, gebouwd in 1904 voor de ‘firma in comestibles M.L.C. Belderbos’. Het fraaie jugendstil-ontwerp is van W. Diehl. De in witte verblendsteen uitgevoerde gevel van dit drielaags hoekpand loopt rond met de straathoek mee. In dezelfde stijl uitgevoerd, maar dan in bruine baksteen, is de naastgelegen onder- en bovenwoning Zijpendaalseweg 6-8.

Het woon- en winkelpand Hommelseweg 9 kwam in 1916 tot stand als filiaal van de firma De Gruyter naar ontwerp W.G. Welsing in een combinatie van jugendstil en ‘Um 1800’-vormen. De invulling van de granieten pui is gewijzigd. Vergelijkbare gevels zijn later door De Gruyter ook bij filialen elders in Nederland opgetrokken. Het voorm. woon- en winkelpand Klarendalseweg 137 heeft een uit 1923 daterende gevel met opvallende art déco-pui gemaakt in opdracht van J. Zijlstra Hzn.

De in paars en goud uitgevoerde puibetegeling is geleverd door N.V. Faience en tegelfabriek Westraven te Utrecht.

< >