Compoundmachine - 1° stoommachine met een of meer cylinders, waarin de stoom achtereenvolgens binnentreedt om zijn warmte in kracht om te zetten. Dit heeft ten doel een zuiniger stoomgebruik te verkrijgen.
De c. werd vóór de uitvinding der gelijkstroom-stoommachine algemeen toegepast, maar is nu op de tweede plaats gedrongen, daar het voornaamste resultaat, zuiniger stoomverbruik, door de laatste evenzeer bereikt wordt, terwijl de aanschaffingskosten lager zijn. → Locomotief.
Beukers.
2° Een gelijkstroommachine, waarvan de veldmagneten twee wikkelingen hebben: de eene in serie met de ankerwikkeling (seriewikkeling) en de andere daarmede parallel (shuntwikkeling). Door deze zgn. compoundwikkeling heeft de machine de eigenschappen van een seriemachine en die eener shuntmachine. De compounddynamo of compoundgenerator heeft dus de gecombineerde eigenschappen van een serie- en van een shuntdynamo. Omdat bij een seriedynamo de klemspanning toeneemt bij vermeerdering der belasting (vermeerdering van den ankerstroom) en bij een shuntdynamo hierbij afneemt, is het mogelijk door een geschikte keuze der grootte van de serie- en shuntwikkeling een machine te construeeren, die de klemspanning, bij een constant aantal omwentelingen, automatisch nagenoeg constant houdt voor elke belasting.
Ook is het mogelijk op deze wijze de klemspanning zóó te regelen, dat zij bij stijgende belasting toeneemt (overcompoundeeren). Is dit hooger bedrag gelijk aan het spanningsverlies in de verbindingsleiding tusschen de machine en een verbruiksplaats bij de hoogste belasting, dan is de spanning in bedoeld punt constant (overcompound-, hypercompound-dynamo). De shuntwikkeling kan parallel geschakeld zijn aan de ankerwikkeling alléén (korte-shuntdynamo) of aan de anker- en seriewikkeling (lange-shuntdynamo). Het verschil tusschen deze compoundwikkelingen is onbeduidend.
In de shuntwikkeling is een regelbare weerstand of rheostaat Rh ingeschakeld (shuntregelweerstand, shuntregulateur).
Bij een compound motor beoogt men met het compoundeeren (de compoundage) het aantal omwentelingen van den motor constant te houden. Een shuntmotor loopt langzamer bij versterking van het magneetveld en sneller bij veldverzwakking. Door dus bij een shuntmotor een serie-wikkeling aan te brengen, die zóó door den ankerstroom doorloopen wordt, dat deze het magneetveld verzwakt als de belasting toeneemt, kan men het bereiken, dat de compoundmotor bij elk belastingskoppel even snel loopt (differentiaal-compoundmotor). Omdat een shuntmotor bij elke belasting nagenoeg hetzelfde aantal omwentelingen maakt, behoeft het aantal seriewindindingen slechts gering te zijn (aantal ampère-windingen enkele honderdsten van de shunt-ampèrewindingen).
Voor bepaalde doeleinden (o.a. walswerktuigen) brengt men de serie-wikkeling zóó aan, dat deze het veld versterkt, zoodat het aantal omwentelingen bij toenemende belasting afneemt.
Lit.: ir. C. L. van der Bilt en ir. E. J. F. Thierens, Beknopt handboek der electrotechniek ; dr. C. Feldmann, Electrotechnische Constructies; dr. H. S. Hallo, Leerboek der electrische tractie.
v.d. Well.