Whataboutisme is een discussietechniek waarbij iemand probeert kritiek of beschuldiging te ontwijken door een soortgelijke kritiek of beschuldiging terug te kaatsen naar de ander. Kritiek pareren door de kritiseerde partij af te leiden met ‘Ja, maar hoe zit het met …’. Met bijvoorbeeld ‘Hoe kun je kritiek hebben op mijn gedrag, terwijl er zoveel ergere dingen in de wereld gebeuren?’. Het is een drogreden, je verdedigt jezelf door te gaan jij-bakken.
Mensen die zich aangevallen voelen reageren soms reflexmatig met ‘Hoezo?’. Het is alsof de aangevallene op zoek is naar geruststelling bij anderen die even slecht of erger zijn. Whataboutisme past binnen politiek geweld. Zo redt Trump zijn gezicht en brengt tegelijkertijd anderen in diskrediet. Of Poetin die zijn Oekraïense oorlog verdedigt door zich publiekelijk af te vragen hoe het zit met de VS die Irak binnenvielen. Of de politicus die historisch onrecht koppelt aan een hedendaags al of niet gerechtvaardigde onrecht. Dit whataboutisme-gedrag is performatief, mediageniek en wil het publiek overtuigen.
Hypocrisie en inconsistentie horen bij ‘hoezo?’. Selectieve verontwaardiging, provocatieve lichaamstaal plus glibberige argumenten resulteren vaak in bullshit. ‘Ja, dat is inderdaad een mensenrecht schending maar vinden die niet in alle landen plaats?’ of ‘Hoe kun je klagen over mijn huisdier als er mensen zijn die hun dieren mishandelen?’.
Whataboutisme is een vorm van epistemisch geweld. Eigen kennis of andermans gebrek aan kennis wordt als machtsinstrument ingezet om moreel handelen te relativeren. Denk aan China en de VS. Zij kunnen naar elkaar wijzen maar de aanklacht en het proces rond de 47 Hong Kong activisten verschilt hemelsbreed van wat met de Capitool-bestormers in Washington gebeurt. Door polarisatie, sociale media en geavanceerde communicatiestrategieën neemt mondiaal de manipulatie en ondermijning van kennis en waarheid toe. Whataboutisme als onzinnige retoriek afdoen lijkt verstandig. Soms is het beter op de vraag ‘Ja, maar hoe zit het dan met …’ serieus en met rationele argumenten te reageren.
