Subsidiariteit is een maatschappelijke orde waarbij de centrale macht terughoudend is in het overnemen van decentrale verantwoordelijkheden. Dit principe houdt in dat beslissingen en acties zoveel mogelijk op het laagst mogelijke niveau genomen worden, dicht bij de burgers.
Subsidiariteit binnen de EU
Binnen de Europese Unie regelt subsidiariteit de verdeling van taken tussen het EU-niveau en de individuele lidstaten. ‘Brussel’ treedt alleen op wanneer na zorgvuldige afweging blijkt dat de macht van een lidstaat ontoereikend is om een probleem op te lossen. Voorbeelden hiervan zijn vluchtelingenstromen, klimaatverandering, pandemieën, en cybercrime. In deze gevallen heeft een centrale of hogere instantie een aanvullende taak om datgene te doen wat op een gelijk speelveld niet doeltreffend of alleen uiterst ondoelmatig door lagere instanties kan worden uitgevoerd.
Verticale en Horizontale Subsidiariteit
Subsidiariteit kent zowel een verticale als horizontale dimensie. Verticaal zien we dit terug in systemen zoals gemeentelijke, provinciale en landelijke afstemming, het hoogste gerechtshof in de VS, het Vaticaan, en de VN. Deze structuur zorgt ervoor dat hogere niveaus alleen ingrijpen wanneer lagere niveaus tekortschieten.
Horizontale subsidiariteit komt voor wanneer bemoeienis vanuit hogere echelons met lagere semi-autonome eenheden alleen na uitvoerige publieke deliberaties plaatsvindt. Hierbij wordt afgewogen wat de voor- en nadelen zijn van een taak decentraal laten uitvoeren. Solidariteit speelt hierbij een belangrijke rol, waarbij lagere eenheden de vrijheid en ondersteuning krijgen om onder eigen verantwoordelijkheid taken zelf uit te voeren. Voorbeelden hiervan zijn families, corporaties, en NGO’s die elkaar ondersteunen in tijden van nood, zoals geloofsgemeenschappen die voedselbanken of Blijf Van Mijn Lijf Huizen ondersteunen, of burgerinitiatieven die de vervuiler laten betalen.
Toepassingen en Voorbeelden
Subsidiariteit is een kernbeginsel van de katholieke leer, zoals blijkt uit de synodale weg van paus Franciscus. In onze hedendaagse democratische samenleving krijgt subsidiariteit betekenis omdat de roep van onderaf de voorkeur heeft boven autoritaire machtshandhaving. Het principe stimuleert lokale autonomie en participatie, wat leidt tot meer betrokkenheid en verantwoordelijkheid bij de burgers.
Conclusie
Subsidiariteit bevordert een balans tussen centrale en decentrale macht, waarbij hogere instanties alleen ingrijpen wanneer lagere niveaus tekortschieten. Dit principe zorgt voor efficiëntie, verantwoordelijkheid en solidariteit binnen diverse maatschappelijke structuren, van de Europese Unie tot lokale gemeenschappen.
