Slachtofferschap is een gemoedsgesteldheid van voortdurend discriminatie ervaren. Bijvoorbeeld op basis van ras, geloof, nationaliteit, gender of seksuele geaardheid. Slachtofferschap is het gevoel steeds de pineut te zijn.
Een persoon van een minderheidsgroep ervaart na een traumatische ervaring van discriminatie vaak blijvende schade. Er ontwikkelt zich een reactieve identiteit van waaruit een gevoel van slachtofferschap ontstaat dat via collectieve zelf-stigmatisering vaak tot groepsvorming leidt. Voorbeelden zijn nazaten van de slavernij en ernstig getraumatiseerde bevolkingsgroepen (Balkan, Rwanda, Noord Ierland en zo meer). Ook onder vluchtelingen in kampen en asielzoekers in centra kunnen gevoelens van permanente discriminatie en slachtofferschap ontstaan. Van een andere orde is de zogenoemde cultuurstrijd waarin progressieve activisten zich slachtoffer voelen van ‘conservatieve witte heteroseksuele mannen’ en omgekeerd, de nieuwe mannelijkheid van jonge mannen die zich gedupeerd voelen door geëmancipeerde meiden.
Slachtofferschap heeft de neiging het verleden te mystificeren en het culturele kapitaal te vergroten. Eigen kunst, eigen musea & lesmateriaal, herdenkingsceremonieën en de eis van excuus en smartengeld versterken het zelfbeeld. Politieke correctheid komt tot bloei (‘tot slaaf gemaakt’) en zelfkritiek verdwijnt.
Bevrijding van slachtofferschap.
Een homo-leerling pesten en steeds weer voor lul zetten, leidt tot hulpeloosheid. Met een lotgenoot discriminerende ervaringen delen, kan slachtofferschap in de hand werken. Maar gender-slachtofferschap is geen gegevenheid! LHBT en MeToo bevrijdingsbewegingen bewijzen het tegendeel.
Positieve economische ontwikkelingen reduceren zelfbeklag. Een charismatische leider neemt verantwoordelijk en doet wonderen (I Have a Dream). Publieke ontmoetingen van slachtoffers en daders leiden soms tot een bevrijdende catharsis. In andere situaties lijkt slachtofferschap er bij te horen. Zo komen in de Gaza-oorlog de Holocaust én de Nakba steeds weer terug. Dit dubbele slachtofferschap draagt bij aan een neergaande spiraal. Als de sterkste partij zou stoppen met vluchten voor hun verantwoordelijkheid, komt politieke vergeving over en weer mogelijk in zicht.
