(Fr. Gaesterlân, pl.
Gasterlân). Gemeente in Z.W.-Friesland.
De toeristische ontw. die reeds voor W.O. II was begonnen, zette na 1945 versneld door.
Tegenover leegloop door ontw. in landbouw staat opkomst van forensisme. Opp. 8800 ha, waarvan 7661 ha land. (zie Wapen).
Wapen: Een schild met groene voorgrond, waarop een gouden koornstruik en volle aren, voor welke heenspringt een haas van keel, het overige gedeelte van het schild een hemelsblauwe lucht. Het schild gedekt met een gouden kroon.Vlag: Een gele vlag met daarin een rode haas, springende naar de broekzijde. Boven de gele baan een blauwe baan en onder de gele baan een groene baan, ieder ter breedte van eenzesde gedeelte van de totale hoogte van de vlag.
Bevolking: Het tot aan het eind van de jaren ’60 stabiele inwonertal steeg in de jaren ’70, met name in de grotere dorpen.
1954 1959 1964 1969 1974
Gaasterland 6693 6634 6990 6684 7017 Balk 1477 1461 1569 1852 2429 Bakhuizen 1047 995 1078 1220 1196 Harich 1) 567 610 953 478 420 Mirns 1) — 201 190 146 141 Nijemirdum 671 581 540 495 434 Oudemirdum 1013 882 862 842 928 Ruigahuizen 283 196 205 147 125 Sondel 382 488 466 461 401 Rijs 363 358 291 287 237 Wijckel 890 862 836 757 706
1) Hoger cijfer in 1964 door opvang Ambonezen van Wyldemerk. Bakhuizen en Mirns in 1954 één cijfer.
Economie Belangrijk in de economische ontw. van Gaasterland was de bloei van het toerisme, met name in de jaren ’60. In 1960 was 38,8 % werkzaam in de landbouw, 26,8 % in industrie en ambacht, 34,4 % in overige bedrijfstakken. Belangrijke recreatiebedrijven in Rijs, Sondel, Balk. In Balk zuivelindustrie, jachtbouw, drukkerij; in Bakhuizen constructiebedrijf, mechanisatiebedrijf; in Harich grasdrogerij. Verder enkele bouwbedrijven. In de jaren ’70 ontwikkelde Gaasterland zich in toenemende mate als woongemeente, waartoe o.m. de verbeterde verbindingen met Lemmer en Sneek bij droegen.
De landbouwstructuur werd verbeterd door ruilverkaveling.
Politiek en kerkelijk leven Als bolwerk van de Christen Democratische partijen (CHU, ARP, KVP) was Gaasterland een van de gemeenten waar de deconfessionalisering het grootst was. Tot 1970 bleef het politieke beeld vrij stabiel (met enig succes voor de Boerenpartij), maar met de opkomst van de FNP verloren de partijen die later het CDA zouden vormen, terrein. Bij de statenverkiezingen van 1974 behaalden de Frysk Nasjonalen 13,6 % van de stemmen. Ook de VVD profiteerde van de verliezen van het CDA: bij de statenverkiezingen van 1962 nog 3,6 %, in 1974 8,8%. Deze verschuivingen weerspiegelden zich in de raadssamenstelling: in 1954: 5 CHU, 3 ARP, 3 KVP, 2 PvdA; in 1974 7 CDA, 2 PvdA, 2 FNP, 2 Gemeentebelangen.
De ontkerkelijking was er geringer dan in de rest van Frl. In 1971 was 41,5 % Hervormd (1961 43,1%), 18,5 % Gereformeerd (21,4 %), 24,5 % RK (23,5%). De groep „geen kerk. gezindte” groeide van 4,2 % in 1960 tot 6,5 % in 1971. Een R.K. enclave in de overigens overwegend Herv. gemeente is Bakhuizen.
Onderwijs, sport, cultuur, monumenten Het onderwijscentrum van Gaasterland is Balk, met o.m. Mavo en L.H.N.O.-school. Voor het W. deel van de gemeente vormen de verbindingen met andere onderwijscentra (vnl. Sneek) een probleem.
Naast voetbal en volleybal worden sporten als korfbal (Harich, Wijckel), kaatsen, tafeltennis, paardensport („De Freuleruiters” te Rijs) en schaatsen beoefend. Openluchtbad aan het Slotermeer. Midgetgolfbaan bij Rijs. Watersport op Slotermeer. Veel activiteiten ontplooit het Nutsdepartement te Balk in het cultureel centrum De Treemter. In de versch. dorpen muziek-, toneel- en zangverenigingen.
Natuurhistorisch museum „Klif en Gaast” in Oudemirdum. Belangrijk is het gemeentehuis (1615) te Balk met opengewerkt torentje (1793). In dezelfde plaats Herv. kerk (1728) met familiebanken en gebrandschilderd raam. Verscheidene hals- en trapgevels (17e en 18e eeuw). In Nijemirdum toren (14e eeuw), in Oudemirdum Herv. kerk met gebrandschilderd raam; daar ook Riniastate (19e eeuws landgoed). In Wijckel zadeltoren met kerk, waarin marmeren praalgraf van vestingbouwkundige Menno baron van Coehoorn naar ontwerp van Daniël Marot.
Klokkestoelen te Mirns (herbouwd na verwoesting in W.O. II) en Ruigahuizen. Een zware last op de begroting vormen de gemeentelijke bossen welke men dan ook wil afstoten.
Burgemeesters waren na 1954: G. W. C. D. Baron thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg; H. L. Sixma baron Van Heemstra (na 1964).
In 1972 ontstond bij de bevolking verzet tegen het toen gepresenteerde Wyldemerkplan, opgesteld door S. Holkema, dat voorzag in de aanleg van een grootscheeps recreatie-annex sportcentrum op Wyldemerk. Hoewel het gemeentebestuur achter het plan stond, keurden G.S. van Frl. het af.
Lit.: L. Post-Beuckens, Land en Volk van gaast en klif (1947); H. Twerda, Gaesterlan (1948); Natuur-historisch museum Oudemirdum (1959); Willem Boxma, Gaasterland (1969); S. J. van der Molen, De Friese Zuidwesthoek (1973).
