Man die door zijn echtgenote bedrogen wordt; ook wel koekoek*. Letterlijk betekent hoorndrager: een stuk vee met horens. De erotische en minder onschuldige betekenis werd reeds opgetekend door Kiliaen (1599) maar is ook in het werk van Vondel en Cats terug te vinden. In de ‘Anecdota’ van de zeventiende-eeuwse advocaat en moppenverzamelaar Aernout van Overbeke (1632-1674) staan verscheidene grappen over hoorndragers. Een echtgenoot hoort zijn buren ruziën en hij hoort het woord hoorndrager.
Hij roept dan: ‘De duivel hale alle hoorndragers, ik wou dat zij in ’t midden van de zee lagen.’ Waarop zijn vrouw fijntjes vraagt: ‘Kont gij wel zwemmen liefste?’ En in een gedicht van L. Rotgans (1715) wordt een bedrogen echtgenoot de ‘Overman van ’t gildt der horendragers’ genoemd. Het woord is ontstaan onder invloed van de uitdrukking ‘een man de horens opzetten’. Vgl. het Duitse ‘einem Manne Hörner aufsetzen’, het Engelse ‘to horn one’s husband’ en het Franse ‘mettre (planter) des hornes à quelqu’un’. De uitdrukking komt echter in tal van andere talen voor. Ze werd reeds opgetekend in een in het Grieks geschreven ‘Droomboek’ van Artemidorus van Efese (tweede eeuw na Christus) te Rome. Vanuit Rome is deze zegswijze vermoedelijk in de Romaanse en verder ook in de Germaanse talen verspreid geworden. Volgens een Duits Spreekwoordenboek zou een of ander gebruik in een Griekse stad in de Oudheid aan de uitdrukking ten grondslag liggen. Het ‘Etymologisch Woordenboek’ van Van Dale meent echter dat ze ontstaan is ‘in de tijd dat men een kapoen de sporen afsneed en in de kam plantte, waar ze als hoorntjes doorgroeiden en de kapoen kenmerkten.’ In het Duits noemt men de gedupeerde een ‘Horntrager’ of ‘Hörnertrager’. Het Engels spreekt over een ‘cuckold’ en het Frans over een ‘cornard’ of ‘cocu’.
Dat zy op eenen dag wel zeven mannen tot hoorndraagers gemaakt en zich met derzelver Vrouwen wakker verlustigd hadden.
Nood- en Hulpboekjen. 1799, geciteerd in WNT
Dan heeft u het vast niet op grote vrienden, mevrouw, want die kerels komen alles voor mij doen waar ik moe van ben. Wie mijn land ploegt, spaart dat koppeltje van mij, en Iaat mij toch oogsten; voor hem ben ik een hoorndrager, maar hij werkt voor mij. Wie mijn vrouw troost, verlustigt mijn vlees en bloed; wie mijn vlees en bloed verlustigt, houdt van mijn vlees en bloed; ergo, wie mijn vrouw kust, is mijn vriend.
William Sbakespeare: Eind goed, al goed. All’s well that ends well, vertaling jan jonk, 1-8-99, webpagina
De Cocu Magnifique, oftewel de wonderbaarlijke hoorndrager, van de Franstalige Belgische auteur Fernand Crommelynck is een tragi-komedie over de ziekelijk jaloerse Bruno die zijn vrouw Stella verdenkt van ontrouw. Onzeker over haar trouw, wil hij tenminste zekerheid over haar ontrouw: hij
dwingt Stella naar bed te gaan met alle mannen van het dorp.
Gazet van Antwerpen, 02-12-98
‘Het seizoen van de hoorndragers is weer geopend,’ meldt de Romeinse krant II Messagero. Elsevier, 29-07-2000
