Voormalig kwelderlandschap doorsneden door prielen en geulen, waarvan de wierden een markant kenmerk zijn. Wierden zijn door de mens opgeworpen woonheuvels uit de tijd vóór de bedijking.
Wierden ontstonden uit woonplaatsen die op de wat hogere plaatsen in het kwelderland waren gesticht, zoals op kwelderwallen langs de toenmalige kustlijn en langs de oevers van prielen en geulen. Veel van deze wierden zijn uitgegroeid tot dorpswierden, met een maximale omvang van zo’n 15 ha (Ezinge) en een maximale hoogte van ruim 5 m (Eenumerhoogte, oostelijke Tuinster wierde).Het wierdenlandschap wordt gekenmerkt door een grootschalige openheid en een verspreide ligging van wierden(dorpen) en boerderijen. Door de aanwezigheid van (erf)beplanting manifesteren deze zich als groene koepels in het landschap. Bij de wierdendorpen steken kerktoren en/of molen als herkenbare bakens boven de begroeiing uit. Doordat bij de verkaveling gebruik werd gemaakt van het grillige patroon van prielen en geulen, kreeg het land een onregelmatige blokverkaveling. Als gevolg van schaalvergroting in de landbouw en ruilverkavelingen is de herkenbaarheid en fijnmazigheid ervan sinds de jaren ’60 sterk afgenomen.
Het stelsel van geulen en prielen uit de kweldertijd heeft voor enig kleinschalig reliëf in het wierdenlandschap gezorgd. De oude kustlijnen, die als gevolg van latere overslibbingen thans niet veel hoger liggen dan hun omgeving, zijn voornamelijk herkenbaar aan het gebruik als akkerland en het voorkomen van reeksen van wierden (dorpen). Een sprekend voorbeeld is de wierdenreeks waarop Ulrum, Leens en Wehe-Den Hoorn liggen. De oudste wierden(dorpen) zijn gelegen op de meer landinwaarts gelegen kwelderwallen. De voormiddeleeuwse wierden hebben meestal een radiaire opbouw (wagenwielverkaveling). De radiaire verkaveling zette zich soms tot buiten de wierde voort (Biessum, Middelstum, Niehove). De jongere wierdendorpen hebben een meer rechthoekige structuur.
[Meijering].
