Het anarchisme was een belangrijke politieke stroming in met name Oost-Groningen. De radicale socialist en anarchist Ferdinand Domela Nieuwenhuis had hier veel invloed.
Hij was de belangrijkste leider van de Sociaal Democratische Bond (sdb), de eerste landelijke socialistische partij (1882). Tot omstreeks 1885 stond de sdb nog vooraan in de strijd voor algemeen kiesrecht. Zo werd Domela Nieuwenhuis zelf in 1888 in de Tweede Kamer gekozen. Maar er ontstonden twee stromingen: de sociaal-democraten en de vrije socialisten. Deze stromingen kwamen bijvoorbeeld aan het licht tijdens de sigarenmakersstaking te Groningen in 1892. De verhoudingen tussen de socialisten onderling was slecht.
De stakers waren in meerderheid vrije socialisten, terwijl de bestuurders van de sigarenmakersbond sociaal-democraat waren. In 1894 barstte de bom. Het kwam tot een scheuring in de sdb: de sociaal-democraten stapten uit de partij en richtten de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (sdap) op. De vrije socialisten, die na 1894 binnen de sdb bleven, hadden een anarchistische politieke visie. De sdb werd in december 1894 verboden, omdat de partij geweld niet afwees. Daarom werd de sdb herdoopt in Socialistenbond.
Maar Domela Nieuwenhuis verliet in 1897 de Socialistenbond, om zich volledig aan het anarchisme te wijden. Daarna maakte de ene na de andere Groninger afdeling zich los van de Socialistenbond. 'Vrije socialistische verenigingen’ werden opgericht. Maar ook binnen de anarchistische beweging ontstond tweespalt Sociaal-anarchisten stonden tegenover individueel-anarchisten. De sociaal-anarchisten wilden zich vooral plaatselijk organiseren. De individueel-anarchisten waren wars van elke organisatie. De anarchisten hadden in Groningen een losse vorm van organisatie.
Hieraan moest, na het vertrek van T. Luitjes, vooral H.E. Kaspers leiding geven (zie ook vrije anarchistische groep). De overgeblevenen in de Socialistenbond noemden zich de Sociaal Democratische Partij (sdp). Deze partij, die na 1918 Communistische Partij in Nederland (cpn) werd genoemd, won snel aan invloed. Het communisme won daar terrein, waar vroeger de vrije socialisten sterk vertegenwoordigd waren.
Er ontstonden afdelingen van de cpn in Finsterwolde, Beerta en Winschoten. Het is opvallend dat ook aan het einde van de 20ste eeuw het juist in het Oldambt is, waar nog een communistische partij bestaat. In de gemeente Reiderland is de ncpn in de gemeenteraad vertegenwoordigd. [Van der Noord]
Lit.: P. Hoekman, J. Houkes en O. Knottnerus (red.), Een eeuw socialisme en arbeidersbeweging in Groningen i88yig8$ (Groningen 1986); E.H. Kossmann, De Lage Landen 18701940. Anderhalve eeuw Nederland en België (Amsterdam en Brussel 1976).
Ancona, Jacques j. d’
(Groningen 1937)
Entertainmentjournalist. Groeide naast zijn werk voor het Nieuwsblad van het Noorden in de jaren ’80 uit tot ‘bekende Nederlander’, dankzij zijn jurylidmaatschap van de toen razendpopulaire Soundmix Shows van Henny Huisman. Is daarnaast actief in de voetbalwereld.
