De grote encyclopedie van het antiek

Jan Durdik en anderen (1970)

Gepubliceerd op 02-12-2020

Vianen, Paulus van

betekenis & definitie

(geb. in Utrecht tussen 1565 en 1570, gest. in Praag in 1613 of 1614), Ned. zilversmid, die echter voornamelijk in het buitenland heeft gewerkt, broer van Adam van Vianen. Hij vertrok al zeer jong naar Rome, werkte daarna vanaf 1596 in München aan het Beierse hof en werd in 1599 in München als meester in het gilde opgenomen.

Vanaf ca. 1603 was hij als Kammergoldschmied werkzaam aan het hof van keizer Rudolf II in Praag. Paulus van Vianen, die als de grootste Nederlandse zilversmid beschouwd wordt, dankt zijn roem vooral aan zijn plaketten met fijn gedreven reliëfvoorstellingen, welke doorgaans aan de mythologie of de religie zijn ontleend. Hij toont zijn meesterschap in de beheersing van de figuur en de plaatsing ervan in het landschap. Omstreeks 1607 begint hij onder invloed van het Duitse maniërisme het kwabornament toe te passen, dal later door zijn broer Adam tot een hoge graad van perfectie zou worden ontwikkeld. Behalve plaketten vervaardigde hij ook pronkvaatwerk, waaruit zijn ongeëvenaarde kunstzinnigheid en groot vakmanschap blijken. Van hem bewaard gebleven stukken zijn o.a. een lampetschotel met -kan (Rijksmuseum.

Amsterdam), waarvan de schotel aan voor- en achterzijde voorzien is van taferelen ontleend aan de geschiedenis van Diana en Actaeon, de rand versierd met een traag vervloeiend, schijnbaar oneindig kwabornament, waarin allerlei monsterkoppen en fantasiefiguren tot een sterk bewogen, asymmetrisch geheel zijn verwerkt. De bijbehorende kan is versierd met een voorstelling van Juno en Callisto. Een ander belangrijk werk van deze meester is het gouden montuur dat hij maakte voor een jaspiskan van Ottavio Miseroni (Kunsthistorisches Museum, Wenen). Het deksel van de kan is gemodelleerd met de figuur van een waternimf die een zeemonster aan een ketting houdt, beiden oprijzend uit een golvend wateroppervlak. In het Rijksmuseum bevinden zich ook een aantal gedreven plaketten van zijn hand.

< >