Ikonen Lexicon

Karin Braamhorst (2004)

Gepubliceerd op 01-03-2017

Novgorod

betekenis & definitie

Novgorod (rus. nieuwe stad) vormt samen met zijn jongere broer Pskov een grensgebied tussen het Westen en het orthodoxe Oosten. In de dertiende eeuw werd Rusland getroffen door een catastrofe: in 1223 verschenen de Tataren, die Russische steden verwoesten en huis hielden onder de bevolking. De Russische kunst werd een enorme slag toegebracht. Slechts één stad ontkwam aan dit drama: Novgorod.

Officieel moesten ze ook buigen onder de overheersing van de Tataarse khans, maar de stad en het omliggende gebied van Novgorod bleven van oorlog en verwoesting verschoond. Daardoor is Novgorod de enige stad waar de ontwikkelingen van de Russische kunst op de voet kan worden gevolgd. Novgorod had een eigenzinnige bevolking. ‘Men vecht niet tegen God en Novgorod’ was het motto. De stad werd bestuurd door de burgerij, die inmenging van vorsten maar nauwelijks duldde. Wanneer een vorst niet in de smaak viel, werd hij gedwongen tot abdicatie. De burgerij had dus een ongehoorde machtspositie.

Er waren ook veel handelscontacten met het Westen. Novgorod werd het eerste zuiver Russische cultuurcentrum. De stad was omgeven door uitgestrekte wouden en moerassen. Architectuur en schilderkunst kwamen er tot bloei. Naast vorst en kerk was de burgerij (voornamelijk kooplui) een belangrijke opdrachtgever. De kunst van Novgorod weerspiegelt hun zelfbewustzijn: energieke, krachtige en onbevangen kunst, die als een hoogtepunt wordt gezien van de Russische kunstgeschiedenis. Vele iconen uit Novgorod en ook uit andere steden in het noorden van Rusland blijven vaak tot in de zeventiende eeuw volledig middeleeuws van karakter. De macht en invloed van Novgorod hield niet op bij de stadsmuren; ze bestreek een imperium dat zich uitstrekte tot de Witte zee en de Oeral. Op dit grondgebied ontstonden talrijke iconenwerkplaatsen, waarvan sommige nog tot in de twintigste eeuw in gebruik waren. Kenmerkend zijn de heldere onvermengde kleuren (vooral de kleur rood) en de eenvoudige tekening, de boerse sfeer en niet zelden de invloed van de inheemse Finse bevolking op de vormgeving van de gezichten van de heilige personen.

Tegen het eind van de vijftiende eeuw kwam de neergang voor Novgorod. Ivan de Verschrikkelijke verwoestte bijna de gehele stad en roeide bijna de gehele bevolking uit. Novgorod zonk weg tot het niveau van een kleine provinciestad. Haar artistieke erfenis versmolt met die van Moskou.