Het Niet-slapende oog is een Christusafbeelding van de jeugdige (Immanueltype) Christus in een kostbaar gewaad, neergezonken op een rustbed, de ogen geopend of gesloten. Over hem buigen zich de Moeder Gods en de aartsengel Michaël, die vaak de lijdenswerktuigen (arma Christi) in zijn hand heeft. In een cirkelvormige uitsnede aan de bovenrand wordt niet zelden de ‘Oude van Dagen’ afgebeeld.
Het hele tafereel speelt zich af in een paradijselijk landschap met bomen, op de takken waarvan vogels zijn neergestreken. Minder vaak is het decor een kamer. De inspiratie voor deze compositie deden de iconenschilders op uit verschillende bijbelse en niet-bijbelse teksten, met als doel een beeldend overzicht, een synopsis, te geven van hetgeen Christus heeft voltooid . Citaten zoals Gen. 49,9: ‘De welp van de leeuw is Juda; met roof ben je opwaarts gekomen (...) wie waagt hem te wekken? ‘ waarbij Christus wordt vergeleken met de leeuw: zijn ogen blijven open wanneer hij slaapt en zijn welpen, hoewel dood geboren, worden op de derde dag tot leven gewekt. Of Psalm 121,4: ‘Zie, niet sluimert, niet slaapt de behoeder van Israël’.
