Ikonen Lexicon

Karin Braamhorst (2004)

Gepubliceerd op 01-03-2017

Alle heiligen of allerheiligen

betekenis & definitie

Alle heiligen of allerheiligen is een icoontype dat duidelijke overeenkomsten vertoont met de voorstelling van het Laatste Oordeel, met als belangrijkste verschil dat de taferelen die de hel en de verdoemden uitbeelden zijn weggelaten.

Dit type icoon is meestal verdeeld in twee zones, waardoor een duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen hemel en aarde. In de bovenste zone is de getroonde Christus afgebeeld in een aureool. De vier evangelistensymbolen zijn in de stralen van het gouden aureool afgebeeld. Links en rechts van het aureool staan de Moeder Gods en Johannes de Voorloper. In een grotere cirkelvormige aureool zijn de ‘rechtvaardigen’ afgebeeld tegen een donkerblauwe achtergrond met gouden sterren: meestal ten halven lijve afgebeeld en per categorie geordend: de engelen, de figuren uit het Oude Testament en de profeten, de apostelen, de hiërarchen, de martelaren, monniken en de vrouwelijke heiligen. Doordat deze heiligen in de grote cirkelvormige aureool zijn afgebeeld, delen ze in de glorie van Christus die centraal is afgebeeld en doen ze voorspraak voor de redding van de gelovigen die de icoon vereren. Zon en maan komen ook in deze cirkelvormige aureool voor, evenals een voorstelling van de Hetiomasie (de voorbereiding voor de Tweede Komst van Christus op aarde) en Adam en Eva, die knielen voor de troon. In de onderste zone is een weergave van het Paradijs. De Goede Moordenaar staat in een idyllisch landschap, in zijn hand zijn martelaarskruis. Links en rechts Abraham en Jacob, allebei getroond, met in de handen een lap stof met daarin de zielen van de rechtvaardigen die rust hebben gevonden in de boezem van de aartsvaderen. Bovenin de icoon staan vaak de twee profetenkoningen David en Salomo met schriftrollen in de hand en kronen op het hoofd. Als literaire bron voor het feest van Alle heiligen geldt de tekst in de Apocalyps, waarin alle volkeren en stammen het Lam Gods vereren. Het Lam Gods is een symbool voor de eucharistie. In de loop der tijden komen er steeds meer heiligen in de stoet van vereerders en ook de engelenkoren nemen deel aan de aanbidding. Omdat in de Byzantijnse iconografie het afbeelden van het Lam Gods sinds 692 verboden is, wordt op iconen de troon van de Hetiomasie centraal geplaatst. De iconografie van Alle heiligen is bekend vanaf de Paleologische tijd, niet alleen in Byzantium maar ook in het westen. Het is een optimistische visie op het Laatste Oordeel.