prof. dr. Hans Visser

emeritus-hoogleraar Vrije Universiteit Amsterdam

Gepubliceerd op 26-05-2016

Islamitisch financieren

betekenis & definitie

Islamitisch financieren is gebaseerd op de shari‘a, de Islamitische religieuze wetgeving, zoals neergelegd in de Qur’an en de Sunna (de uitspraken en handelingen van de profeet Mohammed).

Het Islamitisch financieren onderscheidt zich van conventioneel financieren door een aantal verboden:

- Een verbod op riba, dat is toename of surplus, meestal gelijkgesteld met rente. Dat betekent dat leningen tegen rente niet zijn toegestaan en dat schulden, zoals obligaties, alleen tegen de nominale waarde mogen worden verhandeld.
- Een verbod op gharar, vermijdbare onzekerheid. Die moet worden uitgebannen door in een koopovereenkomst precies te omschrijven welk goed of welke dienst wanneer en waar tegen welke prijs geleverd moet worden, terwijl het te verhandelen goed al in het bezit van de verkoper dient te zijn. Een uitzondering wat betreft die laatste eis geldt voor de agrarische sector en meer in het algemeen voor fungibele goederen, waarbij het niet van belang is welke eenheid geleverd wordt (bijvoorbeeld olie of graan van een bepaalde kwaliteit). Een verkoper die niet kan leveren dient de vooruitontvangen verkoopprijs terug te betalen en de koper kan een andere aanbieder zoeken.
- Het verbod op gharar treft ook conventionele verzekeringen, omdat de polishouder niet weet wat hij of zij terugontvangt voor de betaalde premie. Het islamitische recht ziet het verschaffen van zekerheid niet als gelijkwaardige tegenprestatie.
- Een verbod op maysir, gokken, speculeren.
- Een verbod om iets te financieren wat met varkensvlees, alcohol, lichtzinnig amusement of onzedelijk geachte cultuuruitingen te maken heeft.

Positief geformuleerd heeft Islamitisch financieren ten doel om door inachtneming van Gods geboden bij te dragen aan wat de voorstanders zien als een rechtvaardige samenleving.

Het ideaal van het Islamitische financieren is winstdeling of winst- en verliesdeling. De financier krijgt in plaats van rente een deel van de winst maar moet ook delen in het verlies. of dat zelfs in zijn totaliteit dragen. De financier draagt dus mede het ondernemersrisico. In de praktijk overheersen andere vormen, in het bijzonder murabaha en ijara. Murabaha is een contractvorm waarbij de financier ten behoeve van een cliënt een goed koopt en dat met een winstopslag aan de cliënt doorverkoopt, met de mogelijkheid van gespreide betaling. Ijara is leasing.

Het Islamitische financieren geniet een groeiende populariteit, maar is in omvang nog bescheiden. De totale omvang (balanstotaal) van het Islamitische bankwezen in de wereld bijvoorbeeld werd per ultimo 2014 geschat op $1346 miljard, dat is minder dan het totaal voor de Rabogroep plus de ING groep.