G antimetabolè, L commutatio. Figuur waarbij twee of meer woorden herhaald worden in een andere volgorde, zodat tegengestelde gedachten worden uitgedrukt, bv. ‘Eet om te leven, leef niet om te eten’ (l ‘Ede ut vivas, nec vive ut edas’).
Formeel is deze figuur een combinatie van syntactisch parallellisme en lexicaal chiasme↗. Als logische figuur is de antimetabool verwant met de paradox.
Functies:
1) pregnantie en verrassingseffect, bv. f ‘Le roi des vins, le vin des rois’ (De koning van de wijnen, de wijn van de koningen; reclameslogan)
2) denkvorm bij dialectische filosofen als Hegel en Marx, bv. Misère de la philosophie, een kritiek van Marx op Proudhons werk Philosophie de la misère
Voorbeelden:
Bijbel: ‘Vele eersten zullen de laatsten zijn en vele laatsten de eersten’ (Mat. 19:30)
L) ‘Mitis depone colla, Sigamber; adora quod incendisti, incende quod adorasti’ (Buig het hoofd, fiere Sicamber: aanbid wat u verbrand hebt, verbrand wat u aanbeden hebt; volgens Gregorius van Tours woorden van bisschop Remigius tot de Frankische koning Clovis)
N) ‘De meester was de hengst en de hengst de meester kwijt’ (Vondel); ‘Alle waarheden zijn betrekkelijk, alleen de betrekkelijkheid is waar’ (G. Stuiveling); ‘Denkend aan de dood kan ik niet slapen,/En niet slapend denk ik aan de dood’ (J.C. Bloem)
F) ‘La justice sans la force est impuissante, la force sans la justice est tyrannique’ (Recht zonder macht is machteloos, macht zonder recht is tiranniek; B. Pascal)
E) ‘Now this is not the end. It is not even the beginning of the end. But it is, perhaps, the end of the beginning’ (Dit is niet het eind. Het is zelfs niet het begin van het eind. Maar het is misschien het eind van het begin; W. Churchill, 1942); ‘A business without a sign is a sign of no business’ (een handelszaak zonder teken is een teken van geen handelszaak; slagzin voor logo’s in de reclame)
D) ‘Der Religion ist nur das Heilige wahr, der Philosophie nur das Wahre heilig’ (Voor de godsdienst is alleen het heilige waar, voor de filosofie alleen het ware heilig; L. Feuerbach); ‘Die Waffe der Kritik kann allerdings die Kritik der Waffen nicht ersetzen’ (Het wapen van de kritiek kan de kritiek van de wapens evenwel niet vervangen; K. Marx)
