Groot Retorisch Woordenboek

Paul Claes, Eric Hulsens (2015)

Gepubliceerd op 24-02-2017

aanspraak

betekenis & definitie

G apostrofè (N apostrof) ‘afwending’, L allocutio (N allocutie)

[1] Pragmatische figuur in een pleidooi, waarbij de verdediger zich van de rechter of het gehoor afwendt om zich rechtstreeks tot de aanklager te richten.
[2] Pragmatische figuur in verheven stijl, pathetisch aanspreken van de lezer, de toehoorder, een niet aanwezige persoon, een dode, een god of godin (bv. de muze), een verpersoonlijking (bv. de Dood, de Minne, de Maan) of een object (bv. een wapen).
Traditioneel wordt de aanspraak ingeleid door ‘O’ en een vocatief. Soms is het hele gedicht een aanspraak, bv. ‘Ode to the West wind’ (P.B. Shelley).
Functies:
1) emotioneel, bv. ‘O mijn God!’; ‘O dierbaar België’ (Brabançonne)
2) meewarig, bv. ‘Egidius, waer bestu bleven?’ (Gruuthuse-handschrift)
3) komisch, bv. ‘O land van mest en mist’ (P.A. de Genestet, ‘Boutade’)
4) fictie doorbrekend, bv. ‘Ik heb u gezegd, lezer, dat mijn verhaal eentonig is’ (Multatuli, Max Havelaar; inmenging↗ van de auteur)
Voorbeelden:
Bijbel: ‘Dood, waar is je overwinning? Dood, waar is je angel?’ (1 Kor. 15:55)
L) ‘O terque quaterque beati’ (O drie- en viermaal gelukkigen; Vergilius, Aeneïs, 1.94)
N) ‘Gij, Vlaming, die dit boek gelezen hebt, overweeg bij de roemrijke daden, welke het bevat, wat Vlaanderen eertijds was, – wat het nu is, – en nog meer wat het worden zal indien gij de heilige voorbeelden uwer vaderen vergeet’ (H. Con - science, De leeuw van Vlaanderen); ‘Man… dit is uw bier’ (reclame Jupiler)
E) ‘O happy dagger!’ (Shakespeare, Romeo and Juliet); ‘Death, be not proud, though some have called thee/Mighty and dreadful, for thou art not so’ (J. Donne, ‘Holy Sonnet’); ‘Milton! thou shouldst be living at this hour’ (W. Wordsworth)
D) ‘O du lieber Augustin’ (volkslied)
I) ‘Ahi serva Italia, di dolore ostello’ (Ach geknecht Italië, tehuis van smart; Dante, Purgatorio)
S) ‘Buscas en Roma a Roma, oh peregrino’ (U zoekt Rome in Rome, o reiziger; Quevedo)