Ned. gemeente, hoofdstad van de prov. Overijssel.
Oorspronkelijk een hooggelegen plaats tussen IJssel en Vecht, waar boeren en vissers woonden: wordt reeds 1040 als de nederzetting Suol (vermoedelijk = watervrij oord) vermeld. Door de gunstige ligging kreeg de nederzetting spoedig betekenis; ontving 1230 van de Utrechtse bisschop Willebrand van Oldenburg het Deventer stadsrecht. Van de 13e-16e eeuw deelde de stad in de internationale handelsbloei der IJsselSteden; lid van de Hanze. In de 14e eeuw wisten de gilden aandeel in het bestuur te krijgen; hun vertegenwoordiging, de Gezworen Gemeente, heeft tot 1795 de wetgevende macht met de Raad gedeeld. In de 14e—15e eeuw was Zwolle middelpunt van de •→ Moderne Devotie. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog sloot de stad zich 1572 bij de opstand aan; werd echter door de Spanjaarden veroverd, maar sloot zich 1579 aan bij de Unie van Utrecht.
In de 17e eeuw' werkte hier de bekende schoolmeester Willem → Bartjens. Door een vijftal stadsuitbreidingen van de 14c-17e eeuw kreeg Zwolle uiteindelijk een vrijwel ronde vorm. 1672-73 door de Fransen bezet; 1785-86 vonden er patriottische bewegingen plaats. Na 1813 ontmanteld; werd verzorgingscentrum van de omgeving.Litt. B.J.van Hattum, Geschiedenissen der stad Zwolle (1767-75, herdr. 4 dln. 1975); G.J.Dozy. De oudste stadsrechten van Zwolle (1867); W.A.Elberts. Hist. wandelingen in en om Zwolle (1911: herdr. 1975): J.A.J.Temmink, Zeven eeuwen Zwolsche geschiedenis (1930); J.Theunisz.. De regeering van de provisionele burgerrepresentanten van Zwolle, 30.1-3.5.1795 (in: TvG 1940): J.Geesink, Uit Zwolle*s verleden (1946); Th.J.de Vries. Vigilate et Orate (1948); Th.J.de Vries, Vive Svol (1951); Th.J.de Vries.
Zwollae Monstratio (1952); S.Elte, Het monopolie-oproer in Zwolle in mei 1726 (in: TvG 1955): Th.J.de Vries. Geschiedenis van Zwolle (2 dln. 1954 61); K.Dekker. Zwolle (in: Tijdschr. econ. soc. geogr. 1962); Th.J.de Vries. Festina Lente (1965); J.Frederiks, Ontstaan en ontw. van het Zwolsche schoolwezen tot ca. 1700 (1960): R.van Beek. H.Prins en G.Oostingh. Zwolle.
Van stuwwal tot stad (1976): H.H.Bouma. De Hanze en Zwolle (in: SH 1980).
