vestigden zich in de Nederlanden vooral sedert de 13e eeuw; werden tijdens de Middeleeuwen vervolgd; eind 16e en 17e eeuw vestiging van Duitse. Spaanse en Portugese joden, vooral te Amsterdam, waarbij Nederland het enige land was. dat hen gastvrij ontving.
Met het verval van de oude maatschappelijke verhoudingen in de 18e eeuw kwam ook in Nederland echter een antisemitisme op. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wegvoering door de Duitsers via kamp Westerbork naar de vernietigingskampen. Vóór 1940 bevonden zich in Nederland ca. 140000 joden (117999 Nederlanders, 14381 Duitsers, 7621 andere nationaliteiten); hiervan zijn er ca. 104000 vermoord. In België vond de wegvoering via fort → Breendonk plaats. In 1939 bevonden zich in België ca. 90000 joden, waarvan ca. 40000 zijn vermoord.Litt. H.Brugmans en A.Frank (red.). Gesch. der Joden in Nederland (dl. I tot ca. 1795. 1940): S.de Wolff, Gesch. der Joden in Nederland (1946); H.Wielek, De oorlog die Hitler won (1947): J.Meijer. Zij lieten hun sporen achter (1964): J.Presser, Ondergang (2 dln. 1965); C.Reijnders. Van joodse natiën tot joodse Nederlanders, 16(X)—1942 (1969): B.A.Sijes, Studies over Jodenvervolging (1974); J.A.Herzberg. Kroniek der Jodenvervolging 1940-45 (3e dr. 1978).
