(Fr. Dantumadiel) Gemeente, waartoe behoren de dorpen Damswoude, Rinsumageest, Sijbrandahuis, lanum, Birdaard, Roodkerk, Veenwouden, Zwaagwesteinde, De Valom, Driesum, Wouterswoude, Broeksterwoude.
Het inwonertal is vooral in de jaren ’70 gestegen. Opp. 94,66 km2, waarvan 92,83 km2 land.Wapen: Een schild, gevuld als volgt: het bovenste gedeelte keel, een gegolfde balk van zilver, het derde gedeelte van goud, beladen met een lopende vos van keel, het onderste gedeelte van groen; het schild gedekt met een gouden kroon.
Vlag (1962): Rechthoekig, bestaande uit vier horizontale banen van gelijke hoogte, gerekend van boven naar beneden in de kleuren: wit-rood-geelgroen (Zie Wapen).
Bevolking: Tot 1960 bleef het inwonertal bijna gelijk, daarna steeg het geleidelijk. De bevolkingsgroei voltrok zich grotendeels in de grotere kernen.
1954
Dantumadeel 15.295 1959
15.158 1964
15.508 1969
15.918 1974
17.127
Akkerwoude 1-2 2649 2581 2704 1499 — Birdaard 701 627 639 597 574 Broeksterwoude1 — —. — 1158 1277 Damwoude 2 — — — — 4814 Dantumawoude 2 1144 1114 1052 762 Driesum 1004 1057 944 873 861 Janum 74 72 55 66 54 Murmerwoude 2 1584 1584 1746 2049 — Rinsumageest 1378 1304 1193 984 995 Roodkerk 328 321 289 250 239 Sybrandahuis 123 101 110 77 57 De Valom 1 — — —. 266 278 Veen wouden 1739 1736 1861 2252 2581 Wouterswoude 977 938 862 772 780 Zwaagwesteinde 3594 3723 4053 4313 4617
1.Na 1964 zijn Broeksterwoude en De Valom zelfstandige dorpen geworden, daarvoor behorend tot Akkerwoude.
2.In 1969 besloot de raad van Dantumadeel tot samenvoeging van Akkerwoude, Murmerwoude en Dantumawoude tot Damwoude; dit besluit werd 1-1-1971 uitgevoerd.
Economie Tot in de jaren ’60 was het een probleemgebied, met veel werklozen, een verouderde agrarische structuur en te weinig industrie. Door de ruilverkaveling (in uitvoering in 1964) en de ontwikkeling van industrieën in o.m. Zwaagwesteinde verbeterde de situatie aanmerkelijk. Het forensisme maakte een ontwikkeling van o.m. Veenwouden m.n. na 1965 mogelijk. Veenwouden en Zwaagwesteinde (beide aan de spoorlijn Leeuwarden-Groningen) zijn thans plaatsen met industrieën als roestvrij staal (Veenwouden), regenkleding en vleeswaren (Zwaagwesteinde).
In deze plaatsen heeft zich ook de groothandel ontwikkeld. De zuivelfabrieken te Akkerwoude, Birdaard en Veenwouden zijn opgeheven, die te Rinsumageest is uitgebreid. In de voorm. fabriek te Akkerwoude is een exportslachterij gevestigd, in die te Birdaard een plasticfabriek; in de oude meelfabriek een verwerkingsbedrijf van mest en meststoffen. Politiek en kerkelijk leven De ontkerkelijking is ten koste gegaan van de N.H. Kerk, die tussen 1960 en 1971 de aanhang zag dalen van 37,4 tot 32,5%. De Ger. bleven, als men de Chr.
Ger. niet daartoe rekent, op bijna 30 % (in 1960 41,8). Kleinere geloofsgroeperingen als Philadelfiagemeenten en Gereorganiseerde kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen hebben hun centrum in Zwaagwesteinde. De Doopsgezinden houden nog dienst in Damwoude en Veenwouden. De groepering geen kerkelijke gezindte is van 10,8 % in 1960 gestegen tot 16 % in 1971.
Politiek is de deconfessionalisering ten koste gegaan van zowel de ARP als de CHU. Na 1954 was de raad als volgt samengesteld: 6 ARP, 4 CHU, 4 PvdA, 2 SGP, 1 VVD. Na 1974: 5 ARP, 4 PvdA, 3 CHU, 2 SGP, 2 VVD, 1 FNP. Z. ook Verkiezingen.
Onderwijs, cultuur, sport, monumenten Naast de normale voorzieningen voor kleuteronderwijs en lager onderwijs in de meeste grotere dorpen is in Damwoude een BLO-school met internaat De Wingert gevestigd en een Mavo-school. Verder in Zwaagwesteinde een chr. landbouwhuishoudschool. Dantumadeel neemt deel aan de gemeenschappelijke regeling „streekmuziekschool De Wâldsang” tussen Achtkarspelen, Kollumerland en Tietjerksteradeel. De grotere dorpen hebben alle een of meer koren, voor het merendeel Chr.; er zijn enkele muziek- en toneelverenigingen.
In Damwoude (wijk Akkerwoude) wordt gekaatst; in Veenwoudsterwal is een fierljepaccomodatie. Zwembad tussen Zwaagwesteinde en Veenwouden. In Zwaagwesteinde een rijvereniging en verdienstelijk spelende zaterdag- en zondagmiddagvoetbalverenigingen.
In Damwoude staat de Herv. kerk (ca. 1200) met zadeldak en Hinsch orgel; in Driesum Rinsma State (1922), thans (s. 1971) gemeentehuis. Janum is als klein terpdorp met romaanse bakstenen kerk (ca. 1200) een toeristische trekpleister, met het kerkmuseum als uithof van het Fries Museum als centrum. In Rinsumageest staat een tweebeukige kerk (11e eeuw), deels van tufsteen, met zeldzame krypt onder het koor en een hagioscoop. De bakstenen toren (1600) heeft een zadeldak. In Sybrandahuis een bakstenen kerk uit plm. 1300. Bij Veenwouden is de in de jaren ’60 gerestaureerde Schierstins gedeeltelijk ingericht als wapenmuseum. Helaas is bij de restauratie een deel van de stinsflora verloren gegaan.
Burgemeesters sedert 1954: mr. P. T. Herberg, R. Faber, E. Talstra (s. 1971).
Lit.: D. T. E. van der Ploeg, Dantumadeel, geakunde foar skoallen (1957).
