In de oudheid een martelwerktuig, in oorsprong de paal, waaraan de doodstraf werd voltrokken. Deze methode van terechtstelling werd door de Romeinen overgenomen van de Carthagers, hoofdzakelijk toegepast op slaven. Het was een zeer wrede straf.
Doordat Jezus Christus aan het kruis stierf, heeft dit gruwelijke instrument een geheel andere betekenis gekregen. Het kruis werd door de verrijzenis van Christus het symbool van eeuwig leven. Vanwege de smadelijkheid van deze wijze van terechtstellen werd het kruis in Europa slechts aarzelend geaccepteerd. In de Romaanse tijd werd het kruis algemeen erkend als symbool van de overwinning op de dood. Het oudst gedateerde kruis, in de zin van de overwinning, is uit het jaar 134 in Palmyra. 
Het kruis of een kruisboom, werd in de Middeleeuwen vergeleken met de levensboom in het paradijs. In de liturgie neemt het kruis een grote plaats in. Het kruis is symbolisch en heraldisch (wapenkundig) het meest voorkomende teken. Kruisen dienen, zij het in verschillende vormen, tot embleem van ridderlijke orden zoals de Maltheser-, Johannieter-, Duitse-, Jeruzalem-, of Heilige Graforden. Ook vele kloosterorden gebruiken in hun wapen een kruis. In de tijd van Napoleon vormde het kruis het grondteken van de nu nog bestaande burgerlijke en militaire orden. Het aantal vormen is zeer groot; zij zijn zowel uit de Egyptische als Germaanse mythologie afkomstig. In de grafkunst heeft het kruis bijna van begin af aan een grote rol gespeeld. Na 1945 is er, vooral in de bekendmaking van een sterfgeval, een sterke opleving van het gebruik van de kruisvorm. In de jaren 1980 tot op heden heeft het gebruik van het kruisteken zoveel variaties aangenomen, dat de oorspronkelijke betekenis nauwelijks meer te herkennen valt.
