Filosofisch woordenboek

Paul Frentrop (2001)

Gepubliceerd op 21-09-2020

Zacht spreken

betekenis & definitie

Zodra in Nederland een onderwerp van enig belang in de publieke discussie aan de orde komt, stelt steevast iemand de vraag aan de orde of de spreker wel de juiste toon aanslaat. Deze zorg om ‘de toon van het debat’ leeft al eeuwen.

Neerlands eerste grote polemist, Dirck Volckertsz. Coornhert, stond niet alleen op de dodenlijst van de Spanjaarden, ook de calvinistische terroristen, de watergeuzen, wilden hem graag een kopje kleiner maken. Zijn vrienden maanden hem zijn toon toch alsjeblieft te matigen, maar Coornhert zei dat hij dat niet kon: ‘Daer gy mij in ’t laetste vermaent deze zake wat zachtelyker te handelen, doet mij verstaen, dat icx in uwen ogen te hert handele. Ick wilde, icx beter conde. Const is’t waerheyt zo te zeggen, dat het haer wedersprekers zacht doet, want waerheyt byt den hijpocryt altyt.’1 (Zie: Belediging)

Vier eeuwen later behandelde de bioloog Dick Hillenius dezelfde materie in zijn voorwoord bij een boekje van Nobelprijswinnaar Konrad Lorenz die op zijn oude dag eens uithaalde naar wat er in zijn ogen mis was met de hedendaagse jeugd. Die lijdt volgens hem aan degeneratie van genetisch geprogrammeerd gedrag: ‘Lorenz houdt ervan om zijn mening zo kleurig en soms zo onvoorzichtig mogelijk te uiten. Het grote voordeel daarvan is dat men zich uitgenodigd voelt om de discussie te beginnen. Als ideeën zijn te vergelijken met mutaties, is discussie te vergelijken met de natuurlijke selectie, die ten slotte moet leiden tot een levensvatbare vorm.’2 Fnuikend voor dit proces is de toenemende neiging om te stellen dat wie over A. iets negatiefs zegt, A. dus wel moet haten, dat wie B. citeert, dus wel een aanhanger van B. moet zijn en dat wie een dom voorstel van links hekelt wel rechts moet zijn en vice versa. De roep om afstand te nemen van wat iemand anders zegt helpt evenmin en ook de steeds breder levende gedachte dat iemand die iets verkeerds heeft gezegd, gestraft moet worden, werkt niet bevorderlijk voor de bloei van ideeën.

Oproepen een onwelgevallige mond te sluiten doen groot-ayatollahs uit verre landen. Dichtbij wonen heel veel kleine ayatollahs die hoofdredacteuren aanschrijven om een columnist te ontslaan of adverteerders oproepen om een website te boycotten die in hun ogen Duivelsverzen publiceert. (Zie: Verontwaardiging)

‘De filosofie overtuigt slechts door zacht en bedachtzaam te spreken.’3 Mensen die aandringen op ontslag, uitsluiting, boycot of andersoortige vernedering van sprekers met wie ze het oneens zijn, maken dat het debat harder van toon wordt, of verstomt. (Zie: Demoniseren)

1 H. Bonger, Leven en werk van Dirk Volckertsz Coornhert (1978).
2 K. Lorenz, De acht doodzonden van de beschaafde mensheid (1973). De in 1989 overleden Lorenz is 26 jaar na zijn dood alsnog gestraft. In 2015 herriep de Universiteit van Salzburg het in 1983 aan Lorenz toegekende eredoctoraat, omdat die lid van de nazipartij was geweest en omdat hij ook later zijn wetenschappelijk werk zou hebben misbruikt om de rassenleer van de nazi’s te verspreiden. (Zie: Correct)
3 Roger Scruton, An Intelligent Person’s Guide to Philosophy (1996).