Van prijsvraag naar quiz. Zo is de opkomst en ondergang van de moderne maatschappij samen te vatten.
In de opgaande fase, gemarkeerd door de drukpers, schreven allerlei genootschappen talloze prijsvragen uit over onderwerpen als ‘Heeft de wetenschap de mens vooruitgang gebracht?’ of ‘Wat is de juiste aanpak van de runderpest?’ Wie het beste antwoord inleverde ontving hulde in de vorm van een erepenning of een geldbedrag. Op die manier werden onderzoek en nadenken gestimuleerd.In de neergaande fase, gemarkeerd door de televisie, kennen we de quiz. Daar moeten kandidaten antwoord geven op vragen, waarop het antwoord al bekend is. Dat heeft geen enkele zin. Nog minder zin dan een schoolexamen, dat nog gezien kan worden als een flauwe poging om te meten of de leerling de leerstof tot zich heeft genomen. Bij een quiz wordt niemand geacht van tevoren iets te leren of te onderzoeken. Slechts geldt: wie de meeste vragen goed beantwoordt krijgt een prijs, meestal een geldbedrag. Bij het noemen van dat bedrag applaudisseert het publiek.1 Een weetje, dat misschien nuttig is in het geval u zelf ooit eens aan een quiz mee moet doen, is dat het woord ‘hamvraag’ in de Nederlandse taal is geïntroduceerd via de van 1953 tot 1957 door de NCRV op de radio uitgezonden quiz ‘Mastklimmen’. Hoe meer vragen de deelnemers aan deze quiz juist beantwoordden, hoe hoger zij opklommen in een in de studio geplaatste mast. Bovenin hing als hoofdprijs een gerookte ham. Wie het juiste antwoord gaf op de laatste en belangrijkste vraag, de hamvraag, mocht de ham uit de mast pakken. De presentator, Johan Bodegraven, zei aan het eind van het spel altijd: ‘Want haalde u de ham niet uit de top, dan haalde u in elk geval uw kennis weer eens op!’
1 Wat beweegt ons? ‘De mensen vermaken zich door achter een bal of een haas aan te hollen; tot zelfs koningen toe,’ schreef Pascal. De vraag waarom een groot deel van de bevolking het leuk vindt om te kijken of mensen vragen goed beantwoorden, kan ik echter niet beantwoorden.
