In het duister gebeuren dingen die de mens niet ziet. Zo leven op de bodem van de zee kreeften.
Die hebben een ondoordringbaar pantser. Dat beschermt hen tegen vijanden, maar om te kunnen groeien moeten ze dat vaste omhulsel zo nu en dan afwerpen. Dat moment is enerzijds gevaarlijk, maar biedt anderzijds een kans: op seks. De vrouwelijke kreeft scheidt voor ze haar pantser afwerpt dan ook geurstoffen af, die maken dat mannetjes zich niet langer agressief jegens haar gedragen. Integendeel. Met dit parfum op mag ze bij het mannetje in zijn hol. Daar werpt ze dan in het duister haar pantser af. Hij streelt haar naakte lijf, bevrucht haar, voedt haar en beschermt haar. Tot ze een nieuw pantser heeft. Dan vertrekt ze weer.Wat de mannetjeskreeft daarvan vindt weet ik niet, maar het kreeftenleven doet me denken aan de vrije wil. Een onderwerp waar ik me weinig bij voor kan stellen. Heb ik een vrije wil of is mijn wil van iemand anders? Toch zijn door de eeuwen heen heftige discussies gevoerd over de vraag of wij een vrije wil hebben of niet. Volgens mij is het semantiek. Het woord eigen kun je wel weglaten. Je kiest. Natuurlijk beperken omstandigheden de keuzemogelijkheden. Natuurlijk duwen geschiedenis en chemie je een bepaalde kant op. Een studie vond bijvoorbeeld verband tussen autisme en spijsverteringsstoornissen.1 Ik vond het vreemd dat dit opzien baarde. Zijn wij niet allen een soort veredelde regenworm; een buis die organisch materiaal verteert? Dat materiaal laat je denken, langs ingewikkelde wegen. Als iemand aardig tegen je doet, produceer je oxytocine en dat motiveert weer om aardig terug te doen.2 Dopamine brengt genot. Serotine remt emoties. Fluoxetine (merknaam Prozac) laat die serotine beter werken en houdt zo een groot deel van de samenleving rustig. Voor mijzelf vermoed ik dat tussen mijn vijftiende en mijn dertigste vrijwel al mijn keuzes werden gestuurd door testosteron of andere hormonen. ‘La jeunesse est une ivresse continuelle; c’est la fièvre de la raison.
Het is zelfs aannemelijk dat hormone signaling een rol speelt bij epigenetische effecten het aan- en uitzetten van bepaalde genen waardoor genetisch gelijke organismen er even verschillend uit kunnen zien als een genetisch gelijke rups en vlinder. Ook weten we dat vrouwelijke en mannelijke krokodillen genetisch gelijk zijn, maar dat de temperatuur tijdens bepaalde momenten in hun leven in het ei bepaalt of ze mannetje dan wel vrouwtje zullen worden. Bij mensen is het zo dat negen maanden na een opwekkende gebeurtenis, zoals de Superbowl-finale in de Verenigde Staten, statistisch significant meer jongetjes worden geboren en negen maanden na een aardbeving of terroristische aanslag meer meisjes.4 (Zie: Blijdschap) Maar, wat nature, nurture, hormonen of temperatuur ook teweegbrengen, je kiest altijd... zelf.5 Er is ook niet iemand anders die jouw dromen maakt. (Zie: Jezelf zijn) ‘Het zijn niet onze capaciteiten, maar onze keuzes, Harry Potter, die bepalen wie we werkelijk zijn.’ Oftewel: ‘Je kan beter ten onder gaan met je eigen visie dan met de visie van een ander.’6 Fay ce que vouldras (doe wat je wilt) was het motto boven de abdij van Thélème.7
1 Autistische muizen hebben een ontsteking in hun dunne darm, alsook een andere samenstelling van de bacteriën die daar leven: de darmflora. Ook hebben deze muizen in hun darmen en in hun hersenen afwijkende concentraties van neurotransmitters als serotine en dopamine. Hoe de onderzoekers vaststelden dat de muizen autistisch waren, staat helaas niet in mijn aantekeningen.
2 En als je aardig tegen iemand bent, dan ga je die persoon aardiger vinden (het Benjamin Franklin-effect).
3 La Rochefoucauld.
4 Victor Grech en Dorota Zammit, ‘Influence of the Super Bowl on the United States birth sex ratio’, Early Human Development (2018).
5 Zie Milton Friedman, Free to Choose. A Personal Statement.
6 Johan Cruyff.
7 Rabelais, Pantagruel (ca. 15 64). Het Griekse woord ‘thelèma’ betekent wil. Het motto bleef opmerkelijke mensen door de jaren heen inspireren. De donderse edelman Francis Dashwood zette het in 1752 boven zijn Hellfire Club en in de twintigste eeuw ging Aleister Crowley, de laatste magiër, er nog mee aan de haal.
