In het midden is het veilig. Daarom ontstaat de kudde.
Iedereen trekt naar het midden. De sterksten dwingen de zwakkeren naar de buitenrand. En kuddedieren verwijderen zich instinctief van een individu dat mank loopt of zich anderszins anders gedraagt dan de rest. Zo’n dier trekt immers roofdieren aan.Een echte dictator gebruikt dit laatste mechanisme ook. Voor hem is het niet genoeg als je naar hem luistert, je moet ook duidelijk aangeven zijn tegenstander te haten. Dat geldt ook als de publieke opinie de heerser is. Dan zijn de poortwachters van het publieke debat maar al te bereid om als verbale kopschoppers de mensen die al zijn neergehaald nog eens na te trappen en zo te laten zien dat ze zelf deugen. (Zie: Verontwaardiging)
Volgens Plato was de perfecte staat er een waar de burgers huilden en blij waren over dezelfde gebeurtenissen. Maar dan is dat wel een totalitaire staat. Kleine dictators in het dagelijks leven zijn gewoon tegen het individualisme. Dat slaat door, vinden ze en dat geeft geen pas. Ook is in de massamaatschappij het individueel bewustzijn zo fragiel geworden, dat mensen het alleen nog maar kunnen vestigen door oppositie tegen het gezag. Gemeenschapsbanden zijn nodig voor rust en regelmaat. Maar de westerse beschaving is gebaseerd op individualisme: ‘De kudde is groot genoeg, enkelingen zijn er te weinig.’1 Samenvattend: collectivisme is nodig voor veiligheid, individualisme is nodig voor vooruitgang. En let op mijn woorden: iedereen die individualisme afkeurt, heeft in feite een hekel aan de westerse beschaving, die de individualistische machine genaamd automobiel steevast aanprijst met filmpjes waarin de eigenaar de enige verkeersdeelnemer is en die ons de cup van Nespresso bracht als individueel op smaak gebracht alternatief voor de pot koffie die nog steeds staat koud te worden op formicatafeltjes in trieste vergaderzaaltjes. (Zie: Markt)
1 Louis Paul Boon.
