De eerste koning van Nederland liet meteen zien wie er voortaan de baas was. Willem I voerde per 7 januari 1816 een nieuw Algemeen Reglement in voor de Nederlandse Hervormde Kerk.
Gewetensbezwaren? Daar deden we niet aan. Predikanten die zich verzetten werden uit hun ambt en in de gevangenis gezet. De koning van Pruisen volgde dit voorbeeld.1 En toen de Duitse katholieken het waagden een eigen politieke partij op te richten begon kanselier Bismarck in 1872 zijn Kulturkampf tegen de katholieke kerk en zette hij tal van geestelijken het land uit.2 Scheiding van kerk en staat betekent van oudsher niet dat de staat zich niet met de kerk mag bemoeien. Integendeel: het betekent dat godsdienstigen de staat niet mogen gebruiken om anderen hun visie op te leggen. Dat is in Nederland van oudsher bekend. Zodra de Zeven Provinciën zich vrijgevochten hadden van Spanje voerden ze één staatsgodsdienst in, al liet men samenkomsten van andere geloofsrichtingen oogluikend toe. De officiële kerk moest wel zijn plaats kennen. ‘De predikanten van de publieke kerk hadden geen enkele rol in enig onderdeel van de publieke besluitvorming; omgekeerd ontkwamen zelfs hun kerkenraadsvergaderingen niet aan het toezicht van de wereldlijke magistraat.’3 Dat laatste blijft nodig omdat predikanten er steeds weer toe neigen anderen hun mening op te leggen. (Zie: Belediging) Niet alleen in moslimlanden. Ook in Nederland: ‘De vrijheid te denken en te zeggen wat wij denken, welke ik op alle mogelijke manieren wens te handhaven, wordt hier ten gevolge van het grote aanzien en de overmoed der predikanten telkens weer onderdrukt.’4 Iemands geloof is particulier. Daar kan geen overheid zich in mengen. Daarentegen geldt: ‘Godsdienst is het hele georganiseerde circus er omheen, bedacht door machtswellustelingen met allerhande stomme regels. Er is geen enkele reden om daar respect voor te hebben.’5 Als een godsdienst voorschriften kent voor gedrag in het dagelijks leven, is het aan de samenleving om te bepalen in hoeverre die worden geaccepteerd.Godsdiensten kunnen heel gevaarlijk zijn en moeten daarom goed in de hand worden gehouden. ‘Al is de religie de edelste van alle zaken, ze is eveneens de meest geschikte dekmantel voor het verhullen van alle mogelijke tekortkomingen.’6 Lucretius klaagde naar aanleiding van Agamemnons offer van zijn dochter Iphigenia al dat godsdiensten zoveel slechts voort kunnen brengen: ‘Tantum religio potuit sudaere malorum.’ Toch vinden sommige mensen dat kritiek op een ideologie wel acceptabel is, maar kritiek op een godsdienst niet.
De stelling ‘de islam is slecht’ zou daarom verwerpelijk zijn.
Wat is toch dat onderscheid tussen ideologie en geloof?
Adolf Hitler verkondigde een ideologie, die na de Tweede Wereldoorlog algemeen verworpen werd. Maar als hij had gezegd dat zijn ideeën in Mein Kampf over de suprematie van het Arische ras en het recht op Lebensraum voor zijn uitverkoren volk hem door een engel waren ingefluisterd als zijnde Gods woord, dan was hij de profeet geweest van een nieuwe godsdienst die Nationaalsocialisme had geheten.
Zou dat religieuze Nationaalsocialisme minder verwerpelijk zijn dan het ideologische Nationaalsocialisme dat Hitler zelf heeft bedacht?
1 Koning Frederik Willem III van Pruisen beval twee decennia later de lutheranen en gereformeerden in zijn rijk samen te gaan in één evangelische christelijke kerk, waar hij zelf de regels voor schreef. Oud-lutheranen die zich niet wilden voegen emigreerden.
2 Het katholieke Oostenrijk, het katholieke Frankrijk noch het Vaticaan waren blij dat Duitsland in 1870 onder (protestante) Pruisische leiding verenigd was.
3 Hugo de Groot, Annales (1612/1637/1657), vertaald door Jan Waszink (2014).
4 Baruch de Spinoza.
5 Hans Jansen.
6 Titus Livius, Ab Urbe Condita (29-24 v.Chr.). Aangehaald door Erasmus in Het boek tegen de barbarij.
