‘De neiging van de mens om als heerser of als medeburger de eigen opvattingen en voorkeuren aan anderen als gedragsregel op te leggen wordt [...] vrijwel nooit ingetoomd, behalve door gebrek aan macht.’1 ‘Na zelf te genieten bestaat het grootste genot van de mens eruit te voorkomen dat anderen zichzelf vermaken, oftewel, meer in het algemeen, in het verkrijgen van macht.’2 Volgens Max Weber is een staat een organisatie met een monopolie op dwang binnen een territorium en in het zaaltje in Münster waar de Nederlandse delegatie was gehuisvest tijdens de vredesbesprekingen die in 1648 van de Zeven Provinciën een soeverein land maakten, staat op de muur geschreven: EHR IS DWANG GNOG (Er is dwang genoeg). Zo is het maar net.
Toch groeit de dwang gestaag, bijna onmerkbaar, want in de huidige democratie gaan machthebbers subtieler te werk dan de heersers van destijds, wetende:’t gemene volk, dat haat een al te korte lijn, ’t wil liever zacht geleid, als hard gedwongen zijn.3 Dwang wordt nu niet meer uitgeoefend met de hellebaard, maar via haast onzichtbaar maar o zo taai spinnendraad: ‘De politieke macht bedekt het individu met een netwerk van kleine, ingewikkelde, minutieuze en eenvormige regels waar de meest originele geesten en de sterkste zielen niet doorheen kunnen komen om de massa te overstijgen, hij breekt hun wil niet, maar verzwakt, verdraait en leidt die;
hij dwingt zelden tot handelen, maar verzet zich er onophoudelijk tegen dat men handelt: hij vernietigt niet, hij belemmert het ontstaan: hij tiranniseert niet, hij hindert, hij onderdrukt, hij verstoort, hij dooft uit, hij stompt af en hij reduceert uiteindelijk elke natie tot een kudde schuchtere en vaardige dieren waarvan de staat de herder is.’4 Nudging is het nieuwe bestuurlijke modewoord: zachte duwtjes en knikjes in de richting van ‘gewenst gedrag’.
Die term is mij een gruwel. Gewenst gedrag vertonen betekent dat u doet wat hij wil. Woorden verraden machtzucht. U weet dat u wordt ingesponnen zodra verdoezeltaal wordt gebruikt: ‘Om onze dienstverlening nog verder te verbeteren,’ bijvoorbeeld. Of wanneer in een tekst de woorden ‘wij moeten’ voorkomen. Dan is de auteur een stiekeme dwingeland die eigenlijk zegt: ‘U moet.’ Om van dwang gevrijwaard te blijven is het nodig constant tegen de overheid te blijven vechten. Dat is niet makkelijk. ‘Het is moeilijker om te voorkomen dat je geregeerd wordt dan om anderen te regeren.’5 Het is wel noodzakelijk. ‘Ieder recht dat iemand vandaag de dag bezit, vindt zijn grondslag in de doctrine dat de overheid een creatuur met beperkte macht behoort te zijn en dat de mensen die de overheid vormen misdadigers worden zodra ze proberen meer dan die macht uit te oefenen.’6 (Zie: Betutteling, Opstand)
1 John Stuart Mill, On Liberty (1859).
2 Bertrand Russell.
3 Joost van den Vondel.
4 Alexis de Tocqueville.
5 La Rochefoucauld, Maxims (1665). ‘Il est plus difficile de s’empêcher d’être gouverné que de gouverner les autres.’
6 H.L. Mencken, The Constitution (1935).
