Aanmatigend, arrogant, dik doend, gewichtig, hautain, hooghartig, hoogmoedig, ijdel, ingebeeld, laatdunkend, minachtend, opgeblazen, opschepperig, pedant, pretentieus, snobistisch, trots, verwaten, zelfgenoegzaam, zelfingenomen.
Gezien het grote aantal woorden dat de Nederlandse taal kent voor één soort gedrag, is het wel duidelijk dat Nederlanders niet houden van koude drukte, van verwaande kwasten of van mensen met een overdreven dunk van zichzelf. Wij houden meer van geringschatten. Je mag in Nederland alles hebben, behalve kapsones, praatjes, spatsies, pretenties of verbeelding. De uitdrukking ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’ geeft deze opvatting dermate goed weer dat het lijkt alsof hij eeuwenoud is, al dateert hij uit de jaren zeventig van de vorige eeuw.1 Dat Nederlanders algauw vinden dat anderen het te hoog in de bol hebben, zou kunnen duiden op een nationale afkeer van hoogmoedig zijn. Hoogmoed is het overschatten van je eigen kunnen. Dat zien wij bij anderen blijkbaar ongaarne. Maar is het die overschatting die ons tegen de borst stuit, of handelen wij spiegelbeeldig? Immers: ‘Door de fouten van anderen te laken, zoekt men de afwezigheid ervan bij zichzelf te bevestigen.’2 Anders gezegd: ‘Als we geen fouten hadden, zouden we er niet zo veel plezier aan beleven de fouten van anderen op te merken.’3 Is het juist een teken van nationale hoogmoed dat de Nederlandse taal zo ruim voorzien is van synoniemen waarmee de spreker kan aangeven dat hij zijn eigen kunnen niet overschat? Maakt die veelheid van afkeurende termen het Dunning-Krugereffect4 in de Nederlandse cultuur zichtbaar? Het gegeven dat domme mensen meestal hun eigen kunnen overschatten en dat mensen die werkelijk bovengemiddeld competent zijn, daarentegen de neiging hebben om hun eigen kunnen te onderschatten?
Zo ja, dan belooft dat niet veel goeds voor de verdraagzaamheid in deze lage landen. ‘Alleen hoogmoed is onverdraagzaam. Hoogmoed veroorzaakt verzet, want door hoogmoed willen wij de mensen dwingen te denken zoals wij: dat is de verborgen bron van alle tweedracht.’5 (Zie: Zelfgenoegzaam)
1 Van Dales woordenboek vermeldde deze in de tiende druk, van 1976. De negende druk van 1970 kende de uitdrukking nog niet. In de tussentijd, in 1972, had Nederland Sandra en Andres naar het Eurovisie Songfestival afgevaardigd. Die zongen daar het liedje ‘Als het om de liefde gaat’ met daarin de regels: ‘Hé, moet ik origineel zijn / of is dat nog te vroeg? / Doe jij maar gewoon / Da’s gek genoeg.’
2 Godfried Bomans.
3 La Rochefoucauld, Maxims (1665). ‘Si nous n’avons point de défaults, nous ne prendrions pas tant de plaisir à en remarquer dans les autres.’
4 Justin Kruger en David Dunning, ‘Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments’, Journal of Personality and Social Psychology 77.6 (1999): 1121-1134. De onderzoekers wonnen met deze publicatie de Ig Nobelprijs. Deze is een parodie op de Nobelprijs die ieder jaar een week voor de bekendmaking van de echte Nobelprijswinnaars wordt uitgereikt voor onderzoeken waar men om moet lachen, maar die aan het denken zetten.
5 Voltaire.
