Ewoud Sanders woordenboeken

Ewoud Sanders (2019)

Gepubliceerd op 05-05-2018

Spa

betekenis & definitie

(1734) licht mineraalwater

Spa ligt in de Ardennen en in de Belgische provincie Luik. Plinius schreef al in 77 n.Chr. over een geneeskrachtige bron in deze streek, maar de eerste die er munt uit sloeg was een zekere Collin Leloup ofwel Colijn de Wolf. De Wolf kwam uit Breda en kocht in 1326 voor 700 gulden een perceel bos bij het dorpje dat later Oud Spa werd genoemd. Toen hij merkte dat het water in de nabijgelegen bron geneeskrachtig was, bouwde hij er een herberg bij. Rond die uitbating groeide langzaamaan het nieuwe Spa, een naam die volgens sommigen is afgeleid van Espau 'ruimte' en volgens anderen van Espa 'fontein'.

In de 16de eeuw herleefde de belangstelling voor minerale wateren en dit kwam ook Spa ten goede. Daarnaast werd de plaats tijdens de godsdiensttwisten een toevluchtsoord voor vooraanstaande protestanten uit Frankrijk en Spanje. De doorbraak volgde aan het eind van de 17de eeuw. De chic van Europa ontdekte Spa als kuuroord en Franse, Duitse, Russische en Engelse prinsen hielden er verblijf Tsaar Peter de Grote genas er in 1717 van een kwaal en schonk Spa hiervoor een standbeeldje. Echt veel te doen was er niet, en in 1735 verscheen in Amsterdam dan ook een boek getiteld Vermakelyke tydverkortingen by het gebruik der wateren te Spa. Een werk zeer nut voor de genen, die de minerale wateren daar ter plaatse gaan drinken.

In de decennia daarna werd de stad ingrijpend veranderd en vernieuwd. Grote hotels namen de plaats in van oude huizen.

Omstreeks 1750 werden er twee bal- en speelzalen geopend en in 1774 volgde een 'Waux-Hall' (zie verder bij vauxhall). Spa groeide uit tot het 'algemene ontmoetingscentrum van Europa', zoals het ergens heet.

Aan het begin van de 18de eeuw kwam er een terugslag, onder meer door de zogeheten Luikse revolutie. De prins-bisschop van Luik beschuldigde een burger van Spa ervan zonder zijn toestemming een speelzaal te hebben geopend. Dit leidde tot een juridisch conflict waarbij de gemoederen hoog opliepen. Toen de prins in juli 1789 de speelzaal door het leger liet bezetten, sloeg de vlam in de pan. Ook de Franse revolutie was slecht voor de zaken en in 1807 volgde een lelijke brand, waarbij 300 huizen verloren gingen. Pas na 1815 herwon Spa zijn oude glorie, mede doordat de Nederlandse koninklijke familie de plaats opnieuw in de mode bracht.

Al vanaf de 16de eeuw voerde Spa mineraalwater uit. Dit water was - en is - arm aan natrium maar rijk aan ijzer en zwavel. De bronnen werden vanaf het begin met zorg omgeven. Tegenwoordig is het waterwingebied uitgeroepen tot natuurgebied; landbouw en industrie zijn er verboden.

Zoals bekend is Spa eigenlijk een merknaam. Maar wie spa bestelt krijgt een flesje bronwater - dat is het enige wat je zeker weet. Het merk is vervolgens een verrassing. De fabrikant van Spa probeert hier al jaren iets tegen te doen. Na de campagne 'Spa is pas Spa als er Spa op staat', kwam men in 1992 met een nieuw flesje, in de vorm van een druppel, om het merk herkenbaarder te maken. Wie onderzoekt hoe het woord spa de afgelopen jaren in teksten is gebruikt, ziet echter dat het pleit al is beslecht.

Overigens wordt spa in het Engels al heel lang overdrachtelijk gebruikt, in diverse betekenissen: sinds 1589 voor bronwater, sinds 1626 voor een geneeskrachtige bron of put en sinds 1777 voor kuuroord of badplaats met een minerale bron. Het lijkt erop dat Colijn de Wolf zijn zevenhonderd gulden goed heeft geïnvesteerd.

Engels spa-water(1589).

Vergelijk selterswater

Chomel Alg. huishoudelijk wdb. 7 (1777) 4346 (zuurbronnen); H. Witte In 't Lommer (1874) 252-256; Dronckers Verzameling F.G. Wal/er (1936) 406 (nr. 1699); De Seyn Geschied- en aardr. wdb. (1951 2) 1288-1291; Hasquin Gemeenten van België (1980) 2824-2826; Holman & Schotanus Natuurlijk... mineraalwater (1990) 89-92; Bram Pols, 'Het verschil tussen Spa en Sourcy', in: NRCH 2.7.1992; Geert van lstendael, 'Spa', in: NRCH 7.1.1995.