schaduwbeeld
Taalkundigen hebben met silhouet een probleem dat overeenkomst vertoont met dat rond dukdalf (z.a.). Het is zeker dat silhouet is afgeleid van Etienne de Silhouette, maar over de reden waarom bestaat grote onenigheid.
Etienne de Silhouette werd in 1709 in Limoges geboren. Ter voorbereiding op een administratieve loopbaan woonde hij een jaar in Londen. Hij bekleedde lange tijd een post bij het parlement van Metz, werd kanselier van de hertog van Orleans en vestigde zich vervolgens in Parijs als commissaris van de koning bij de Indische Compagnie.
In zijn vrije uren hield de Silhouette zich bezig met letterkunde. Hij vertaalde gedichten van Alexander Pope uit het Engels en genoot in kleine kring bekendheid vanwege zijn boek over overheidsfinanciën.
Met die financiën was veel mis. De zevenjarige oorlog met Engeland had de staatskas nagenoeg uitgeput. Etienne de Silhouette genoot het vertrouwen van Madame de Pompadour (z.a.) en op haar aandringen werd hij op 4 maart 1759 tot controleur-generaal der financiën benoemd.
In het begin was iedereen enthousiast. 'Als monsieur de Silhouette doorgaat zoals hij is begonnen', schreef Voltaire in een brief, 'zal hij zich in de tempel van de roem een nis veroveren direct naast Colbert.'
De maatregelen van de nieuwe minister logen er niet om. De burgers moesten belasting betalen op hun nering, de adel voor het houden van koetsen en lakeien. Ongehuwden werden driedubbel aangeslagen en over alle luxevoorwerpen werd een bijzonder tarief geheven.
Kritiek kon niet uitblijven. Voltaire behoorde tot de eersten die overstag gingen. 'Wij hebben een controleur-generaal die we alleen kennen als vertaler van enkele verzen van Pope', schreef hij aan een vriend. 'Hij ging door voor een arend, een hoogvlieger, maar in minder dan vier maanden is de arend veranderd in een gans.'
De Silhouette werd het voorwerp van algemene spot en op 21 november 1759 werd hij gedwongen af te treden, negen maanden na zijn benoeming. De uitdrukking ˆ la Silhouette voor 'goedkoop' of 'waardeloos' had toen al vleugels gekregen en werd op van alles en nog wat toegepast: op broeken zonder zakken, op grauwe kleren en... op 'schaduwtekeningen', zoals Nederlandse woordenboeken ze vanaf het begin van de 19de eeuw noemden.
Omstreeks 1759 kwamen dit soort beeltenissen in Frankrijk in de mode. De discussie onder taalkundigen spitste zich later toe op de vraag wat de Silhouette hiermee te maken had. Dit zijn de antwoorden: 1. Etienne de Silhouette introduceerde het silhouet in Frankrijk; 2. hij tekende en knipte zelf silhouetten als hobby en had er zijn kasteel in Bry-sur-Marne mee vol hangen; 3. de minister had 'een schaduw van een carrière'; 4. hij wilde Frankrijk met zijn strenge belastingmaatregelen terugbrengen tot een schaduw van zichzelf; 5. hij was de uitvinder van het silhouet.
Dit laatste is aantoonbaar onjuist, want silhouetten werden al sinds de oudheid gemaakt. Over de andere theorieën is men het nooit eens geworden.
Etienne de Silhouette stierf in 1767, 58 jaar oud. Zijn in 1773 verschenen memoires werden door de regering verboden, maar uiteindelijk zou het Franse belastingstelsel in grote lijnen volgens zijn voorstellen worden herzien. Het silhouet zelf werd omstreeks 1850 verdrongen door de daguerreotypie (z.a.).
